Hava yolu taşımacılığı tarihi 17 Aralık 1903 tarihinde Wright kardeşlerin yaptığı ilk kontrol edilebilir uçuş denemesiyle başlıyor. Bu kısa süreli havada kalma denemesinin başarısı insanlarda uçabileceklerine dair inancı güçlendiriyor. İki dünya savaşı yaşayan havacılık sektörü, savaş yıllarında lojistik ihtiyaçların karşılanmasında hızı ile ön plana çıkıyor. II. Dünya Savaşı’nın ardından, hava yolu taşımacılığının gelişimine yapılan yatırım, normalleşmeye başlayan dünyanın ihtiyacı olarak görülüyor.
1950’li yılların başında kitle turizmi ile birlikte biçim değiştiren hava yolu taşımacılığı, özellikle denizaşırı veya uzak mesafeli seyahat imkânını geliştiriyor. Bu durum dünya genelinde hava taşımacılığının serbestleşmesine de imkân sağlıyor. Serbestleşme ile birlikte ortaya çıkan küreselleşme ve ticarileşmenin sonucunda ise hava yolu taşımacılığına olan talep artıyor.
Neden bu kadar çok tercih ediliyor
Hava yolu taşımacılığı, uzun mesafeler arasında yük taşımada, değerli yüklerin hızlı nakliyesinde, acil nakliye durumunda, karayolu ulaşımının zor ya da çok maliyetli olduğu hallerd avantajlı olduğu için tercih edilir. Bu nedenle hava taşımacılığı birçok uluslararası lojistik ağının bir bileşenidir.
Hava yolu taşımacılığı kargo yük tipleri
Genel kargolar: Özel bir hizmet veya depolama gerektirmeyen “kuru ve temiz” addedilen kargoya deniyor. Bu kargolar, tehlikeli madde, bozulabilir gıda veya hayvan sınıfına girmeyen paketler olarak örneklendirilebilir.
Özel kargolar: Canlı hayvan, değerli kargolar, taşınması ve depolanmasında özel işlem gerektiren kargolar, ağır ve özel ebatlı kargolar bu başlığa giriyor. Bu kargoların taşınabilmesi için kabul, etiketleme, yükleme ve istifleme konusunda da özel birtakım kurallar uygulanıyor.
Hava yolu taşımacılığının avantajları
- Hava yolu taşımacılığı, özellikle yolcu trafiğine uygun, konforlu ve kaliteli hizmet sunan hızlı ve verimli bir sistem.
- Hızın gerekli olduğu, yüksek kaliteli, pahalı ve çabuk bozulan kargolar için uygun.
- Diğer taşımacılık sistemlerini ilgilendirmeyecek kadar küçük yükleri de taşıyabilir.
- Genellikle diğer ulaşım yöntemleri ile erişilemeyen alanlara da ulaşabilir.
- Hareket özgürlüğü sunması nedeniyle potansiyel olarak esnek rotalar ve hizmetler sunabilir.
- Hassas yüklerin hasarsız taşınabilmesine olanak tanır.
- Hava yolu lojistik sisteminin yapısı gereği kolaylaştırılmış gümrük ve taşıma prosedürlerine sahip.
Hava taşımacılığının dezavantajları
- Hava yolu taşımacılığı ister ağır ister hacimli isterse düşük değerli tüm kargolar için masraflıdır.
- Hava yoluyla ilgili hemen her şey maliyetlidir. Havaalanı tesisleri, kontrol sistemleri ve bakım sistemleri elbette uçak üretimi başlı başına pahalıdır.
- Hava yolu taşımacılığı, hava koşullarına sıkı sıkıya bağlıdır ve bu nedenle aniden kullanılamayacağı durumlar ortaya çıkabilir.
- Uçaklar büyüdükçe, iniş-kalkış imkânı sağlayabilecek havalimanlarının sayısı azalıyor. Havaalanı inşaatı için uygun yerlerin bulunması da giderek artan bir zorluk olarak karşımıza çıkıyor.
- Bazı havaalanları şehir merkezlerinden uzaktadır ve bu, hız ve kolaylık avantajını dengeler.
- Uçaklar, çok fazla gürültüye ve hava kirliliğine neden olur.
Taşımacılıkta kullanılan belgeler
Genel olarak taşımacılık sektöründe kullanılan belgeler, “konşimento” olarak adlandırılıyor. Bu belgeler, türlerine göre Deniz Konşimentosu, Hava yolu Konşimentosu, Demiryolu Hamule Senedi, Karayolu Taşıma Belgesi, Nakliyeci Makbuzu, FİATA Tesellüm Belgeleri, Paket Postası Makbuzu ve Tır Karnesi olarak adlandırılıyor. Her bir belgenin ayrı ayrı kullanım alanı bulunuyor.
Taşımacılıkta kullanılan belgeler, hava, kara, deniz ve demiryolu taşımacılığı için son derece önemli. Bu belgeler bir mal ya da ürünün, ihracatçının ülkesinde herhangi bir yerden alınıp ithalatçının bulunduğu bölgeye ulaştırılması için şarttır. Alıcı ile satıcı arasında sözleşme, malların teslim alındığını göstermesi açısından da bir makbuz görevi görüyor.
Hava yolu taşımacılığında kullanılan belgeler
Ulusal ve uluslararası taşımacılıkta kullanılan birtakım belgeler bulunuyor. Bu belgeler şöyle sınıflandırılıyor:
Hava yolu kargo dokümanları
Konşimento (AWB): Bir noktadan başka bir noktaya hava taşıması ile gönderilen kargoyu ve bu kargonun taşıyıcı, gönderici ve alıcısını, hangi şartlarda bu kargonun taşındığını, taşıma değerini; değerli kargo, canlı hayvan, cenaze, tehlikeli madde veya bozulabilir kargonun taşıma şeklini; işgal ettiği hacim ve ağırlığını belirleyen, düzenleyen senet olarak tanımlanabilir. Aynı zamanda bir fatura ve sigorta poliçesidir.
Ara konşimentolar: Konsolidasyon yüklemelerde gerçek ve yükleyici adına düzenlenen hava taşıma senedi olarak tanımlanabilir. Temel biçimi, ana konşimentodan pek farklı olmaz. Ara konşimento, havayolu taşımacılığında IATA kargo acentesi Freight Forwarder tarafından düzenlenen ve kargoların teslim alındığını da gösteren sözleşme niteliğindeki evraklara da deniyor.
Kargo Manifestosu: Hava kargo ile yapılan taşıma sırasında nakli yapılan malların özelliklerini, gereken taşıma şartlarını, teslim yerlerini ve şekillerini gösterir.
Kargo Transfer Manifestosu: İki şirket arasında kargonun transfer edildiğini gösterir. Transfer manifestosunun en büyük yararı gecikme, hasar ve kaybolmadan doğacak sorumluluğun kime ait olduğunu belirlemesidir.
Kargo Masraflarını Düzeltme Bildirisi: Hesap hatalarından ağırlığın çok veya az gösterilmesinden, hatalı navlun ücretlerinden ve başka tarifelerin uygulanmasından doğacak tüm yanlışların düzeltilmesine yarar.
Kargo Muhasebe Bildirisi: Konşimentoda gösterilmemiş, göndericinin veya alıcının ödeyeceği belirtilmiş bazı masrafların tahsilinde; teslimi mümkün olmayan ödemeli kargoların, masraflarının konşimento sahibi taşıyıcı tarafından tahsil edilmesinde kullanılır.
Teslim Edilmedi Bildirisi: Son taşıyıcının konşimento sahibi taşıyıcıya verilmek üzere düzenlenen evrak türüdür. Gönderinin varış noktasında 14 gün içerisinde alınmadığı durumlarda, gönderinin teslimi ve hareketini önleyen diğer sebeplerin ortaya çıkması durumunda bu belge düzenlenir.
Kargo Hasar Raporu: Gönderilen kargonun konşimentoda belirtilen kıymetinin düşmesine sebep olan harici veya dahili hasarın belirtilmesini ve gerekli işlemlerin yapılmasını sağlayan bir formdur.
Kargo Araştırma Raporu: Üç hafta içerisinde bulunamayan kayıp kargolar için düzenlenir.
