Dünya, teknolojinin geldiği nokta ve küresel ısınma için alınması gereken önlemler gibi birçok nedenle dijital bir düzene evriliyor. Değişen, değişmesi gereken hayatın içinde bazı materyaller mecburen daha sık kullanılıyor. Dijital bilgiyi işleyen çipler her yanıyla dijitalleşen dünyada, birçok sektör için olmazsa olmaz. Küçük ev aletlerinden otomotiv üretimine, savunma sanayinden bilişim sektörüne kadar birçok alanda dijital dünyanın küçük devlerine ihtiyaç duyuluyor. Çipler, sektörler ve kullanıcılar için olduğu kadar, doğal olarak küresel ticaretin akışı için de önemli.
Bu krizi neden yaşıyoruz
Çiplerle ilgili zaman zaman çeşitli krizler yaşansa da son kriz COVID-19 salgınıyla daha görünür oldu. Pandeminin etkileriyle birlikte de çok daha ciddi bir boyuta ulaştı. Aslına bakılırsa kriz, salgın öncesinde ABD ve Çin arasında yaşanan ticaret savaşlarıyla çoktan başlamıştı. Çip üretimi ve tedariki bu çekişmeden olumsuz etkilendi. ABD, Huawei’ye yaptırım uygulayınca da kriz tırmandı. ABD, çip üretiminde 1990’lı yıllardan bu yana ciddi bir gücü elinde tutuyordu. Ancak salgının hemen öncesinde işler değişti. Eski gücüne kavuşmak isteyen ABD, ticaret savaşlarından medet umarken 2019’un son günlerinde Çin’de başlayan ve dünyaya yayılan pandemi, tedarik zincirlerini savaş dönemleri haricinde hiç olmadığı kadar bozdu.
Küresel ticaretin akışı, dünya çapında ardı ardına kapanma kararlarının açıklandığı 2020 yılının mart ve nisan aylarında neredeyse durma noktasına geldi. Bu dönemde hatırlanacağı üzere gemiler limanlara yanaşamadı, üretim ve dağıtım hiç olmadığı kadar sekteye uğradı. 2022 yılına gelindiğinde hastalığın seyri kontrol altına alınsa da halen toparlanamayan tedarik zincirlerinin etkisiyle çip krizi daha da büyüyerek ülke ekonomilerini etkilemeye başladı.
Üretiminde yoğun olarak çip kullanılan sektörlerden; oyun konsolları, televizyon, bilgisayar, telefon gibi elektronik araçlar, otomotiv ve savunma sanayi problemler nedeniyle, siparişlerin farklı pazarlara kaydırdı. Ayrıca elektrikli araçların artışı çip talebini de artıracağı için bazı şirketler art arda üretimi yavaşlatma kararı aldı. Bu durum hem otomotiv sektörünü olumsuz etkiledi hem de kısa/orta vadede elektrikli araçlara dönmeye çalışarak petrol talebini düşürmeyi hedefleyen ülkelerin de planlarının ertelenmesiyle sonuçlandı.
Bir başka ifadeyle çip krizi iklim krizine karşı alınacak önlemlere de darbe vurdu. Uluslararası kurumlar ya da kuruluşlar, çevresel etkileri hafifletmek üzere atacakları adımları ya atamıyor ya da geç atıyor.
Yine de öyle ya da böyle önümüzdeki dönemde elektrikli araçların kullanımı artacak. Mecburen elektrikli araç üretiminde önemli bir yere sahip olan çipin, üretim ve tedariki de gündem olmaya devam edecek. Bu mecburiyet hali başka bir olasılık evrenine kapı açıyor ve çip üretiminin yatırımlardan daha büyük paylar alabileceği ihtimalini de güçlendiriyor.
Bunu doğrularcasına dünyanın en büyük çip üreticilerinden Tayvanlı TSMC şirketi Japonya’da, Samsung ABD’nin Teksas eyaletinde, büyük bir çip fabrikası kuracağını açıkladı. Bu iki fabrika için Japonya hükümeti ve Teksas yerel yönetim mali teşvik veriyor. Şirketler de yönlerini çip üreten fabrikalara ve teşvik veren bölgelere çeviriyor haliyle.
Çipe yatırım demişken Çin ve Güney Kore’nin bu alandaki yatırımlardan geri kalması mümkün değil. Çip üretiminde pastadan daha fazla pay almayı başaran Güney Kore ve Çin’in 2030’lara gelindiğinde küresel çip üretiminde kapasitenin neredeyse yarısına sahip olması bekleniyor.
CEO’lardan son açıklamalar
ABD Ticaret Bakanı Gina Raimondo, küresel ölçekteki çip krizinin 2024 yılı başlarına kadar sürebileceğini iddia ederken çiple göbek bağı olan büyük şirketler krize nasıl bakıyor? Kısa bir süre önce, Jeep, Fiat, Citroën, Peugeot ve Alfa Romeo gibi markaları çatısı altında bulunduran Stellantis’in CEO’su Carlos Tavares iyimser sayılabilecek bir tablo çizdi. Tavares, çip krizinde gidişatın 2023'ün sonuna kadar çok karmaşık olmaya devam edeceğini, ardından biraz iyileşme göstereceğini öne sürdü. Bu iddiasını, çip üreticilerinin fiyatları yükseltmeleri nedeniyle otomotiv üreticileriyle tekrar iş yapmaya istekli olması gibi mali bir kehanete bağladı!
Toyota ise ekim ayı için araç üretim hedefini yüzde 6,3 düşürdüğünü ve 750 bin araç üretmeyi planladığını duyurdu. Şirket, küresel ölçekte yaşanan çip kıtlığının şu anki mali yılının ikinci yarısından 31 Mart 2023'e kadar devam edeceğini tahmin ediyor.
Üretim rakamları ve talebe bakıldığında bir başka önemli nokta ise üretilen çip miktarının dünyaya yetmeyebileceği. Yapılan araştırmalar çip talebinin 450-500 milyar dolar seviyesinde bir tutara denk geldiğini gösteriyor. Gelecekte bu konuda ciddi bir kapasite artışına ihtiyaç duyulacağına şüphe yok. Arz-talep dengesinin nasıl sağlanacağı kestirilemiyor dolayısıyla çip krizinin tümüyle bitmeyeceği olasılığı da ortada duruyor.
Savaş krizi ikinci aşamaya taşıdı
Ukrayna ve Rusya arasındaki savaş da çip krizini ikinci safhaya taşıdı. Her iki ülke de çip üretiminde kullanılan iki önemli maddeye sahip. Ukrayna, küresel neon gazı üretiminin yaklaşık yüzde 85’ine, Rusya ise paladyum üretiminin yüzde 40’ına sahip. Dolayısıyla çip üretiminde kullanılan bu iki maddenin ticaretindeki savaş kaynaklı sorunlar çip krizini derinleştirdi.
Türkiye ne yapıyor?
Çip konusunda dışa bağımlılığı aza indirmek ve kendi üretimini gerçekleştirmek üzere işe koyulan Türkiye, çip krizinin henüz başlarında attığı adımları artırıyor. TOGG üretimiyle otomotiv sektöründe iç piyasaya veya ihracata yönelimine devam eden Türkiye için bu proje, ekonomi ve altyapı açısından kritik bir öneme sahip. COVID-19 öncesinde tanıtılan TOGG için çip üretiminde tecrübeli Malezya ile anlaşma imzalanmıştı. Hem bir fabrika kurulumu hem de çip üretimine yönelik imzalanan anlaşmayla Türkiye’nin önemli bir kazanım elde etmesi öngörülüyor. Ayrıca TÜBİTAK tarafından geliştirilen "ÇAKIL" ismindeki milli mikroişlemci projesiyle de otomobil üretiminde meydana gelebilecek aksaklıkların giderilmesi planlanıyor.
Güvenli ve sürdürülebilir ticaretin önem kazandığı günümüzde jeopolitik açıdan güçlü olan Türkiye, birçok şirketle -örneğin çip üretimi açısından- ortak girişimde bulunabilir. Bir yandan çip üretimi konusunda kendine yeterken bir yandan da serbest veya güvenli ticaret bölgesi ve ortak girişim olarak konumlanabilecek Türkiye, bu alanda yapacağı hamlelerle dünya pazarından daha fazla pay alabilir.
KAYNAKLAR
AA
Aposto
Dünya
