Yarı iletken çipler, hayatın her alanına yayılan hemen hemen tüm teknolojik cihazlarda yer alıyor. Akıllı telefon, bilgisayar, televizyon, otomobil, beyaz eşya ve küçük ev aletleri gibi tüm cihazlarda kullanılan çipler, teknolojik ürünlerin en önemi bileşenleri arasında. Teknoloji bağımlı modern dünyanın sürekliliği onlara bağlı desek abartmış olmayız.
İşte bu nedenle özellikle pandemi döneminde yaşanan çip tedariki sorunu, yarı iletken çiplere ihtiyaç duyan tüm sektörler açısından ciddi bir sınav oldu. Salgın sırasında yaşanan üretim yavaşlaması, ham madde tedariki ve lojistik zincirindeki bozulma, çip piyasasını istikrarsız hale getirip sert dalgalanmalara neden oldu.
Pandemi üretim dengesini bozdu
Sıkı kapanma tedbirlerinin uygulandığı salgın esnasında, eğitime uzaktan devam edildiğinden, bazı işler evlerden yapıldığından evlerde geçirilen zaman arttı. Kişisel bilgisayar, tablet ve oyun konsolları gibi elektronik cihazların alımına yönelik talep de! Bu durum nedeniyle söz konusu cihazlara yönelik çip talebinde de sert bir artış meydana geldi. Ardından ülkelerin kısıtlayıcı tedbirleri yumuşatarak yeniden açılmasıyla bu talep hızla geriledi. Bu dengesiz piyasa şartları üretim sorunlarına da yol açtı. Bazı çip üretim tesisleri kapanmak zorunda kalırken, bazıları da işçi sayısını ve üretim miktarını azalttı. Bu süreçte çiplerin teslimatlarında da gecikmeler yaşandı.
Salgının ilk zamanları otomotiv sektörüne olan talep de düşmüştü. Araç üretimindeki azalma sektörün çip talebini durgunluğa sürüklerken, çip üreticileri de otomobillere yönelik üretimi azalttı. “Tavuk mu yumurtadan; yumurta mı tavuktan?” paradoksuna dönen arz-talep dengesindeki bozulmada son durak, otomobil sektörünün toparlanmasıyla daha fazla çip yer alan elektrikli otomobillerin yaygınlaşması ve çip talebinin de yeniden hız kazanması oldu.
Pandemi sonrası yaşanmaya devam eden hızlı teknolojik ilerlemeler, akıllı telefonların ve akıllı cihazların güncellenip yayılması da çiplere yönelik talebi beraberinde getirdi. ABD ile Çin arasında devam eden ticari gerilimler, Rusya- Ukrayna savaşının her türlü lojistik zincirini bozması ve farklı sektörleri öncelikli hale getirmesi de çip krizini olumsuz etkiledi. Özellikle pek çok ABD firması, Çinli çip üreticilerinden alımları sonlandırdı. Bu da zaten sıkışık olan çip sektörünü daha da sıkıntıya soktu.
Kriz yeni yatırımlar getirdi
Tüm bunlar ABD ve AB ülkelerinin çip üretimi konusuna çok daha ciddi eğilmesini ve konuyla ilgili yeni kararlar almasını sağladı, çip üretimine dair yatırım kararlarının önünü açtı. ABD ve AB ülkeleri ile birlikte Çin de bu piyasaya hakim olmak için hızla yeni yatırımlar için adım attı. Çip krizinden etkilenen ABD, çip endüstrisine 50 milyar doların, AB ülkeleri de 40 milyar euronun üzerinde destek vermeye yönelik programlar hazırladı. Yeri gelmişken günümüzde çip üretiminin büyük kısmı Asya ülkelerinde yapılıyor. Örneğin küresel çip üretiminin yarıya yakını ve gelişmiş çiplerin neredeyse tamamı Tayvan'da üretiliyor. Tayvan’ın bu hakimiyeti de olası bir krizde diğer ülkelerin çipe ulaşımını riske ediyor.
Gelelim yatırımlara. Endüstri birliği SEMI'ye göre çip üreticileri yeni fabrikaların ve ek üretim hatlarının inşasına 2021-2023 döneminde 446 milyar dolar yatırım yapmayı hedefliyor. 2021'den 2023 sonuna kadarki dönemde dünya çapında 84 büyük çip üretim tesisi inşasına başlanıp tesislerin tamamlanması planlıyor. Bu çerçevede 2021-2023 döneminde Çin'de 20, ABD'de 18, Avrupa ve yakın çevresinde 17, Tayvan'da 14, Japonya'da altı, Güneydoğu Asya ülkelerinde altı ve Güney Kore'de üç yeni çip fabrikasının inşaatına başlandı bile.
Güney Kore’nin Yonhap Ajansı’nda mart ayında yayımlanan haberde yer alan bilgiye göre ülkenin Sanayi, Ticaret ve Enerji Bakanlığı, Güney Kore’nin kuzeybatısındaki Gyeonggi bölgesinde "dünyanın en büyük" çip üretim tesisini inşa edecek. Proje kapsamında 229,8 milyar dolar yatırım yapılacak. 2042 itibariyle faaliyete geçmesi planlanan tesislerde çipin yanı sıra ekran, batarya ve robot gibi donanımlar da üretilecek.
Dünyada çip üretiminde ilk 10 şirket
Üstte de söz edildiği üzere halihazırda çip üretiminin yüzde 75'i Doğu Asya'da gerçekleştiriliyor. Tayvan, Güney Kore, Japonya, Çin ve ABD, çip üretiminde öncü ülkeler. Gelişmiş çiplerin ise yüzde 90'ı Tayvan'da üretiliyor. Dünyada çip üreten 10 şirket şöyle:
- Tayvan merkezli TSMC, dünyanın en büyük çip üreticisi. Şirketin piyasa değeri 400 milyar doları, yıllık geliri ise 70 milyar doları buluyor.
- İkinci sırada ABD merkezli Intel firması geliyor. Piyasa değeri 100 milyar dolar olan şirketin geliri 69 milyar dolar seviyesinde.
- Bu alanda bir başka ABD'li çip üreticisi Qualcomm, üçüncü sırada bulunuyor. Piyasa değeri 128,5 milyar dolar olan Qualcomm'un hasılatı 42,1 milyar dolar seviyesinde.
- Dördüncü sırada da yine ABD merkezli Broadcom firması var. Şirketin piyasa değeri 234,5 milyar euro, geliri de 33,2 milyar dolar seviyesinde seyrediyor.
- Beşinci sıradaki ABD merkezli Micron firmasının piyasa değeri 55,7 milyar doları, geliri de 30,7 milyar doları buluyor.
- Altıncı sıradaki Nvidia, bir başka ABD merkezli çip üreticisi. Şirketin piyasa değeri 405,9 milyar dolar, yıllık geliri de 28,5 milyar dolar seviyesinde.
- ABD merkezli Applied Materials, 89,4 milyar dolarlık piyasa değeri ve 25,8 milyar dolarlık gelirle 7'nci sırada yer alıyor.
- Çip üretiminde 8'inci sırada olan Tayvanlı şirket ASE Technology'nin yıllık geliri 23 milyar doları buluyor.
- ABD firması AMD de 109 milyar dolarlık piyasa değerine sahip. Şirket, 22,8 milyar dolarlık gelirle 9'uncu sırada yer alıyor.
- Hollanda merkezli ASML firması, çip sektöründe 10'uncu sırada bulunuyor. Şirketin piyasa değeri 234 milyar dolar, geliri de 21,3 milyar dolar seviyesinde.
Çip üretimi birçok anlamda zor bir süreç; ciddi boyutta da yatırım gerektiriyor. Çip fabrikası kurmak çok yüksek maliyete sahip yatırımlar arasında yer alıyor. Bu tesisler kurulduktan sonra sistem kapanmıyor, fabrikalarda kesintisiz üretim yapılıyor. Başlangıç düzeyinde bir çip üretim tesisinin maliyetinin 15 milyar doları bulduğu belirtiliyor. Çip fabrikalarının teknolojik şartları yine teknolojik ilerlemeler nedeniyle yaklaşık beş yılda eskimiş kabul ediliyor. Bu da çip üretimi konusunda yapılan yatırımların beş yılda bir yenilenmesi anlamına gelebiliyor. Teknolojinin hızı çip teknolojisini ve çip üretim fabrikalarını biçimlendirdiğinden, her yeni teknik gelişme sektör açısından sevinçli bir endişeye sebep oluyor. Ancak mali açıdan kapı pek de duygusal olmayan bir gerçekliğe çıkıyor: “Para, Para, Para” ya da “Yatırım, yatırım, yatırım!”
KAYNAKLAR
trthaber.com
aa.com.tr
ekonomim.com
