İstanbul Boğazı, dünyada deniz trafiğine açık 264 boğaz arasında, tarihi ve doğal güzellikleri açısından eşsiz olduğu kadar; sık kullanımı açısından da gözde. Dolayısıyla kazalara da gebe. Son olarak, İstanbul Boğazı'nda eylül ayının başında, bir süre sürüklendikten sonra Bebek sahilinde karaya oturan Lady Zehma isimli gemi, küçük çaplı bir paniğe neden oldu! Gemi, Kıyı Emniyeti'nin dört saatlik çalışması sonucunda kurtarıldı.
Yük gemilerinin arıza yapması ya da karaya oturması gibi hallerde, gemi personeline ne gibi görevler düşüyor? Kurtarma çalışmasında güvenlik ekipleri tarafından gerekenler yapılırken, gemi içinde neler oluyor?
Öncelikle boğaz ve kanal gibi uluslararası gemilerin transit geçiş yaptığı su yollarında, gemi kaptanı ve mürettebatına düşen en önemli görevin rota belirlemek olduğunun altı çizilir. Öyle ki rota belirlemek, kaza risklerini ve beraberinde getireceği çevresel felaketleri önlemek bağlamında son derece önemli kabul ediliyor. Denizdeki karaya oturma vakalarının önemli bir kısmı, rota planlamasının düzgün yapılmamasından kaynaklanıyor.
Bir gemide oluşabilecek acil durumlar
Her meslek grubunda olduğu gibi denizcilikte de çeşitli tehlikeler söz konusu. Üstelik denizcilik mesleğindeki tehlikelerin birçoğu yaralanma ve ne yazık ki ölümle sonuçlanabiliyor. Ayrıca her kazanın hem maddi hem de çevresel zararları söz konusu olabiliyor.
Oluşan kazalar incelendiğinde birçoğunun insan kusurlarından kaynaklandığı ve yine birçoğunun eğitim ve bilgi eksikliğinden meydana geldiği de görülüyor. Dolayısıyla bu tehlikeler “önlenemez” olarak kabul edilemez. Kazaların meydana gelme risklerini en aza indirmek için mürettebat öncelikle gemide oluşabilecek acil durumları ve o sırada alınması gereken tedbirleri çok iyi bilmeli.
Bazı acil durumlar şöyle sıralanabilir:
- Çatışma ya da çarpışma
- Karaya oturma
- Yangın
- Patlama
- Denize adam düşmesi ve denizden adam kurtarma
- Su alma ya da batma
- Makine ya da dümen arızası
- Tehlikeli yüklerin istenmeyen reaksiyonu
- Gemide bulunan yağların, yakıtların ya da yüklerin denize dökülmesiyle çevre kirliliği oluşması
- Gemi personeli ve yolcuların güvenliği ile geminin emniyeti için yasal olmayan endişe verici durumlar
- Personel kazaları, yaralanmalar
Riskli haller ya da kazalar sırasında yapılacaklar
Çatışma ya da çarpışma: Bir geminin başka bir gemiye, yüzen bir objeye veya sabit bir cisme çarpmasına çatışma ya da çarpışma deniyor. Başlıca çatışma sebepleri arasında, eksik veya yanlış bilgi sonucu gemiyi hatalı kullanma, uluslararası kurallara uymama, olumsuz meteorolojik şartlar, mekanik veya elektronik arızalar sayılabilir.
Çatışma sonucu oluşabilecek durumlar ise çok çeşitli olabiliyor. Bunlar arasında; ölüm veya yaralanmalar, geminin su alması, yan yatması, batması, yangın çıkması, çarpıştığı nesnede, gemide ve kendi bünyesinde maddi hasar oluşması sayılabilir.
Çatışma ya da çarpışma durumunda yapılacaklar: Çatıştıktan sonra yapılacak ilk iş, gemi personelinin ve yolcularının sağlıklı ve güvende olduklarından emin olmaktır. Daha sonra gemide oluşan hasar tespit edilmeli. Bunun yapılma nedeni, doğabilecek daha büyük zararların önüne geçmek ve tedbirleri belirlemektir. Hasar durumuna göre müdahale yapılır. Çatışmadan sonra deniz ve trafik durumu müsaitse makine stop edilir. Alarm ve anons yapılarak personel ve yolcular uyarılır. Eğer varsa yaralılara müdahale edilir. Denize adam düştüyse kurtarılır. Çatışılan bir diğer gemi varsa durumu öğrenilir ve gerekiyorsa diğer gemiye de yardım edilir. Sahil otoritesine çatışma ve deniz kirliliği rapor edilir. Eğer yapılabiliyorsa gemi bulunduğu yere demirlenir veya gemilerin geçici olarak bekledikleri geçici demirleme alanına hareket edilir.
Karaya oturma: Geminin yüzebileceğinden daha sığ sulara girmesi sonucu deniz dibi ile temas etmesine “karaya oturma” deniyor. Karaya oturma nedenleri çatışma nedenleri ile benzerlik gösterebiliyor. Karaya oturma durumunda, personel ve yolcuların güvenliği sağlandıktan sonra yapılacak iş geminin hareket ve yüzme kabiliyetini etkileyecek bir yara alıp almadığının kontrolüdür. Bu kontrolden sonra geminin kurtarılmasında takip edilecek yöntem belirlenir. Genellikle karaya oturan bir geminin kurtulma hususunda yapacağı çalışma, kendi imkânlarıyla kurtulma işlemidir.
Karaya oturduktan sonra yapılacak işlemlerin madde madde sırası:
- Makineler stop edilir
- Alarm ve anons yapılarak personel ve yolcular uyarılır
- Personel ve yolcuların güvende oldukları kontrol edilir
- Uygun ışık ve ses işaretleri kullanılır
- Bütün tank iskandilleri kontrol edilir
- Gemi etrafının su derinliği kontrol edilir
- Dip yapısı ve geminin karaya gidiş şekli tespit edilir
- Gemi yardımcı ve ana makinesini kullanma imkânı olup olmadığı tespit edilir
- Civardaki gel-git durumu ya da akıntı gibi bölgesel bilgiler kontrol edilir
- Deniz kirliliği açısından önlem alınır
İsteyerek karaya oturtma: Bazen büyük bir darbe sonrası yüzme kabiliyetini kaybeden geminin batmasını engellemek için veya benzeri sebeplerle gemi bile isteye de karaya oturtulabilir. Bu durumda mümkün olduğu oranda gemi makinesi ve pervanesinin olduğu geminin kıç tarafı derin suda olacak şekilde oturtulması önerilir. Böylece geminin kurtarılma çalışmalarında kolaylık sağlanır.
Yangın ya da Patlama: Gemilerde en çok meydana gelen ve elbette en istenmeyen kazalardan biri de yangın. Makine dairesi, gemilerde yemek pişirilen mutfak bölümü gibi sıcaklığın sürekli yüksek olduğu yerlerin varlığı, taşınan yüklerin yanma tehlikeleri, gemide yapılan sıcak çalışmalar yangın riskini canlı tutar. Gemide her bir personelin hatta mümkün olduğu oranda yolcuların yangına sebep olacak davranışlardan uzak durması gerekir. Yangının oluşmasını engellemek yangını söndürmekten daha kolaydır.
Ne yapılır: Tüm tedbirlere rağmen gemide yangın çıkmışsa önce yangının büyümesini ve yayılmasını önlemek gerekir. Yangını ilk gören kişinin yapması gerekenler şunlardır:
- Tek başına söndürebileceği yangında, en yakın seyyar söndürme cihazını kullanarak yangına müdahale etmelidir.
- Yangın tek başına söndürülemeyecek boyutta ise en yakındaki genel alarm butonuna basarak alarm vermeli. En yakında bulunan kişiden yardım isteyip yangın mahallinde bulunan personelin mahalli terk etmesi sağlanmalı.
- Bu hareketlerden sonra tüm gemi personeli varsa yolcuların birlikte hareketiyle yangınla mücadele başlatılır.
Diğer Acil Durumlar
Makine dümen arızası: Gemi makinesi ya da dümen tertibatında beklenmedik arızalar çatışma veya karaya oturma gibi kazalara sebep olabileceğinden ayrıca önemlidir. Ana makine arızasında ilk yapılması gereken gemi rotasını güvenli bir bölgeye çevirip gemiyi durdurmaya çalışmaktır. Eğer mümkünse demirlenmesi önerilir. Gemilerde dümen arızası durumunda ise dümeni yeke dairesinden elle kontrolü sağlayan acil dümen donanımı devreye alınmalı. Böyle bir arıza durumunda acil durum dümen donanımı kullanılarak gemi güvenli bir bölgeye çekilip arıza üzerinde çalışılmalı.
Denize yağ kaçağı: Bir çatışma veya karaya oturma sonucunda, yakıt transferi esnasında, gemideki yağ-yakıt devrelerinin yıpranması veya başka sebeplerden dolayı denize yağ-yakıt sızması söz konusu olabilir. Böyle bir durumda gemi personelinin üzerine düşen yağ-yakıtın denize ulaşmasını engellemek, eğer denize ulaşmışsa daha fazla yayılmasının önüne geçmektir. Bunun için gemideki yağ-yakıt kaçağı önleme malzemeleri kullanılır.
Acil durum planı
Gemilerde yukarıdaki acil durumları ve olası diğer acil durumları da kapsayacak bir acil durum planı oluşturulması hayati önem taşıyor. Bu plan olası bir acil durum karşısında kaptana ve diğer mürettebata referans olur, yol gösterir. Acil durum müdahale yöntemleri, çeşitli kontrol listeleri ve planlar içerir. Acil durumların herhangi bir kombinasyonunu idare etmek için kaptanlara karar desteği sağlar. Tüm bu önlemlerin de ötesinde gemilerde uygulanabilecek önleyici sigortacılık uygulamaları konusuna da hassasiyetle eğilmekte fayda var.
Tüm denizcilere kazasız, sorunsuz ve rüzgarı kolayına seyirler!
KAYNAKLAR
megep.meb.gov.tr
dergipark.org
