Kökeni Latince olan “Petraoleum”, taş (petra) ve yağ (oleum) kelimelerinin birleşiminden oluşuyor. Hammadde olarak kullanılan, enerji tüketimi açısından birinci sırada yer alan petrol, doğalgaz ve kömürden oluşan bir fosil yakıt. Yoğun kullanımının en önemli sebebi ise yaygın tüketim ağı. Günümüzde elektrik üretiminden, taşımacılığa kadar çok büyük bir yelpazede kullanımı söz konusu petrolün. Nükleer, hidroelektrik ve yenilenebilir enerji kaynaklarının toplamının iki mislinden çok petrol kullanılıyor. Temel enerji kaynakları arasında yer alan petrol, alternatifi henüz bulunamadığından oldukça değerli. Dolayısıyla dünya ekonomilerinin de mihenk taşı.
2023’te Çin’in talebi artacak
Dünya ekonomisi açısından petrol fiyatları önemli bir ibre. Bu nedenle merkezi Paris’te bulunan Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) tarafından yapılan açıklamalar ülkeler tarafından dikkatle takip ediliyor. 15 Haziran’da, Rusya-Ukrayna savaşının etkilerine de işaret eden bir açıklama yapan IEA, 2023 yılında küresel petrol talebinin yüzde 2 oranında artarak günlük 101,6 milyon varile yükseleceği kaydetti. Ukrayna işgalinden ötürü Rusya’ya uygulanan yaptırımların petrol arzında yarattığı sıkıntıya da dikkat çekiliyor. Küresel ekonomik beklentiler olumsuz olmasına karşın, petrol talebinin 2023 yılında günlük 2,2 milyon varillik yüzde 2,2 oranında artış ile pandemi öncesindeki seviyelere geleceği de öngörülüyor.
2022 yılında en yüksek talep OECD içerisinde yer alan gelişmiş ekonomilerden geldi. Ancak 2023 öngörüsüne göre Çin en çok petrol talep eden ülke konumuna gelecek. Aslına bakılırsa Çin’deki petrol talebi, koronavirüs salgınının patlak vermesiyle birlikte günlük tüketimde yüzde 20 oranında azalmıştı. Geçici de olsa talepteki keskin düşüş nedeniyle varil fiyatlarında 5 dolarlık azalma yaşanmıştı. Rapor, 2023’te petrol arzının bir şekilde talep ile kesişmeye başlayacağını söylüyor. Böylece piyasa tekrar bir denge noktasına oturacak.
2021 Dünya Petrol Rezervleri
Dünya'daki kanıtlanmış petrol rezervi 2019 yılı içinde gerçekleşen tüketime rağmen yeni keşiflerle 2020 yılında bir önceki yıla göre artış sağlamış. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) tarafından hazırlanan verilere göre 2015 sonu itibarıyla toplam rezerv 1 trilyon 659 milyar varil veya 263,8 milyar ton seviyesinde olmuş. 2021 yılı başında ise toplam üretilebilir petrol rezervi, 1 trilyon 779 milyar varile yükselmiş. Reuters’ın hazırladığı bir habere göre de 2021 yılında petrol rezervlerine göre ilk 10 ülke şöyle sıralanıyor:
1. Venezuela 300.878 milyon varil: Venezuela, 300 milyon varilden fazla kanıtlanmış rezerv ile dünyanın en büyük petrol rezervine sahip. Ülkenin petrol kaynağı 2012 yılında keşfedildi. Ancak bazı kaynaklardan petrol çıkarılması, geleneksel yöntemlerle kolay değil. Dolayısıyla maliyetli oluyor.
2. Suudi Arabistan – 266.455 milyon varil: Suudi Arabistan’ın 266 milyon varil petrol rezervi, Venezuela’dan marjinal olarak daha küçük olmasına rağmen tüm Suudi petrolleri büyük petrol sahaları geleneksel olarak erişilebilir petrol kuyularında. Çıkarım maliyeti düşük. Ayrıca, Suudi Arabistan rezervlerinin tüm dünyadaki geleneksel rezervlerin beşte birini oluşturduğu düşünülüyor.
3. Kanada – 169,709 milyon varil: Kanada, Alberta eyaletinde petrol kumu yatakları şeklinde 169 milyon varil petrol rezervine sahip. Ayrıca ülkenin geleneksel olarak erişilebilir petrol rezervlerinin çoğu da Alberta’da bulunuyor. Üretim istikrarlı akışlardan ziyade düzensiz patlamalar haline geliyor. Petrol şirketleri önceliği düşük yoğunluklu ve daha yüksek değerdeki petrolleri çıkarmaya veriyor.
4. İran – 158.400 milyon varil: 160 bin milyon varil kanıtlanmış petrol rezervi olan İran, küresel petrol kaynakları açısından iyi durumda. Ancak yine de en kolay ulaşılabilen rezervlere bakıldığında İran; Venezuela ve Suudi Arabistan Krallığı’nın gerisinde kalıyor.
5. Irak – 142.503 milyon varil: Son yıllarda yaşanan sivil huzursuzluklar ve askeri işgaller nedeniyle Irak’ın petrol rezervleri sağlıklı tespit edilemiyordu. Her şeye rağmen Irak dünyanın en büyük kanıtlanmış ham petrol rezervlerine sahip.
6. Kuveyt – 101.500 milyon varil: Arazi bakımından küçük bir ülke olmasına rağmen Kuveyt, dünya petrol rezervlerinin ciddi bir kısmını elinde bulunduruyor. Kuveyt’in Suudi Arabistan ile paylaştığı Suudi-Kuveyt tarafsız bölgesinde 5 milyardan fazla rezerv tespit edildi. 70 milyar varil Kuveyt petrolü ise dünyanın en büyük ikinci petrol sahası olan Burgan bölgesinde.
7. Birleşik Arap Emirlikleri – 97.800 milyon varil: Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) petrolün çoğunu, Zakum bölgesinden alıyor. Ülkenin GSYİH’sinin yaklaşık yüzde 40’ı petrol ve doğal gaz üretimine dayanıyor.
8. Rusya – 80.000 milyon varil: Rusya’nın Sibirya ovaları altında büyük petrol rezervleri bulunuyor. Petrol araştırmaları, buzların altında devam ediyor. Dolayısıyla çalışmalar istendiği kadar hızlı ilerleyemiyor. Ancak gelecekte petrol ve gaz rezervlerinin daha da artması beklentiler arasında.
9. Libya – 48.336 milyon varil: Libya’nın keşfedilmemiş kaynakları da olduğundan şu anda bilinenden fazla fosil yakıt rezervine sahip olma potansiyeli bulunuyor. Libya petrolü, 2012 yılında devlet gelirlerinin yüzde 98’ini oluşturuyordu. Siyasi istikrarsızlık nedeniyle Libya, bir petrol üreticisi olarak güç kaybetti. Umutlar, keşfedilmemiş kaynaklarda.
10. Amerika Birleşik Devletleri – 39,230 milyon varil: ABD petrol rezervleri, geleneksel olmayan kırma ve yatay sondaj gibi yöntemlerin kullanımıyla artışa geçti. 1975’ten beri ilk kez 2012 yılında 36.000 milyon varili geçti. Elbette kanıtlanmış ABD petrol rezervleri Venezuela, Kanada, Suudi Arabistan gibi ülkelerin gerisinde.
Türkiye’nin petrol arama çalışmaları
Öte yandan Türkiye de petrolde dışa bağımlılıkla mücadele ediyor. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı'nda yurt çapında petrol arama sahalarına her geçen ay bir yenisi daha ekliyor. Bu bağlamda Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) Genel Müdürlüğü tarafından son altı ayda arama ruhsatı verilen il sayısı 10'a ulaştı. Bu iller şöyle: Adana, Batman, Çanakkale, Diyarbakır, Mardin, Manisa, Nevşehir, Siirt, Şırnak, Tekirdağ.
Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (PİGM) verilerine göre Türkiye kanıtlanmış petrol rezervi 2020 sonu itibarıyla 339 milyon 789 bin 220 varil oldu. Geçtiğimiz günlerde açıklamalarda bulunan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, Türkiye'nin petrol üretiminin bu yılki keşiflerle birlikte 60 bin varilin üzerine çıktığını duyurdu. Bakan Dönmez, 2023 yılı hedefinin ise 100 bin varillik üretim gerçekleştirmek olduğunu ifade etmişti.
Petrolün değerini etkileyen unsurlar
Petrol çoğu ülkenin ekonomisini etkilerken petrolün değerini de etkileyen unsurlar söz konusu.
Arz ve talep etkisi: Arz ve talebe göre piyasa, denge fiyatını belirliyor. Petrolün fiyatı, talep artışından ya da arzın talebe nazaran yetersiz kalmasından da etkileniyor. Petrolün değeri, genellikle kıymetli madenle aynı yönde değişiyor. Bu kapsamda petrol arzının esnekliğinin düşük olduğu unutulmamalı.
OPEC’in fiyatlara etkisi: OPEC, Türkçe açılımıyla Petrol İhraç Eden Ülkeler Birliği olarak bilinen 12 ülkeden oluşan bir topluluk. OPEC üyeleri dünyadaki petrol rezervlerinin büyük bir kısmına sahip. Petrol fiyatlarını dengelemek amacıyla kurulan OPEC, dengeleyici politika sistemi uyguluyor. Bu nedenle OPEC’in aldığı her karar, petrol fiyatlarının seyrini etkiliyor.
Küresel piyasalar: Uluslararası piyasalarda yaşanan değişmeler de petrol fiyatlarına yansıyor. Altın ile petrol fiyatları arasında eş yönlü bir ilişki söz konusu.
Jeopolitik riskler: Petrol değerlidir ve bu yüzden jeopolitik risk teşkil edebilir. Savaşların yaşanmasına neden olur. Aynı zamanda siyasi belirsizliklerin de… Bu gibi etkiler nedeniyle petrol fiyatlarında düşüşler ve yükselişler olabilir.
Doların etkisi: Çoğu emtia, dolar üzerinden işlem gördüğü gibi petrol ve altın da aynı şekilde alınıp satılıyor. Bu yüzden dolar fiyatı petrolü de etkiliyor. Genellikle bu değişimler zıt yönlü oluyor. Doların değeri yükselirken petrolün fiyatlarında geri çekilme meydana gelir.
Ekonomik krizler: Petrol ülkelerinin ekonomilerinde yaşanacak olan krizler, para politikalarının yanlış uygulanması gibi pek çok etken finansal enstrümanın değerini etkiler.
Dünyanın kaç yıllık petrolü kaldı
IEA verilerine göre Dünya gezegeni üzerindeki ülkelerin -son beş yıllık tüketim baz alındığında- günlük ortalama petrol talebi toplam 97 milyon varil. Bu da yıllık toplam talebin 35 milyar 405 milyon varile denk gelmesi demek. Yeni rezerv tespiti olmayacağı ve tüketimin bu hızda süreceği farz edilirse mevcut 1 trilyon 780 milyar varil petrol rezervinin dünyaya 50,2 yıl yeteceği tahmin ediliyor. Bu durumda petrolün tahtı rezerv nedeniyle tehlikede.
Yeşil enerji petrol karşısında hâlâ zayıf
Alternatif ya da yeşil enerji kaynakları, petrol başta olmak üzere kömür, doğal gaz gibi fosil enerji kaynaklarının yerine geçebilecek doğa dostu kaynaklar. Bunlar arasında akla ilk gelenler rüzgâr, güneş, su (hidroelektrik), jeotermal, biyokütle, hidrojen (sürdürülebilir), dalga ve gelgit gücü…
Buna karşılık petrol yerini alternatif kaynaklara bırakmaya da inatla direniyor. Hareketli tüm motorlu taşıtlarda hâlâ en hafif ve kolay taşınabilir yakıt petrol. Örneğin otomobilde bir kilogram fosil yakıtın sağladığı enerjiyi, elektrikli bir araçta ancak 50-60 kiloluk bir batarya sağlayabiliyor. Elektrikli araçlarda bataryaların ağırlık sorunu tam anlamıyla çözülebilmiş değil. Doğa dostu kaynakların ise tam anlamıyla hayata geçebilmesi için önümüzde daha uzunca bir yol var gibi. Oysa Dünya’nın zamanı git gide azalıyor. Bu çoklu denklemin çözümü için liderlerin az da olsa zaman varken bir an önce harekete geçmesini umut ediyoruz!
Kaynaklar
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı
Petrol İşleri Genel Müdürlüğü
uret.com.tr
Reuters
T.C. Ticaret Bakanlığı, Ticaret Araştırmaları ve Risk Değerlendirme Genel Müdürlüğü
