Küresel iş yükünün yüzde 12’sini tek başına karşılayan turizm sektörü, dünyada ekonomik durgunluk dönemlerinde bile dinamik yapısını koruyabilen nadir sektörlerden biri. 2021’de hızlı bir toparlanma sürecinden geçen sektör yeniden yükselişe geçti. Sektörde çalışma şartları ve işgücünün yapısı dikkate alındığında iş sağlığı ve güvenliği açısından oluşabilecek riskler, psikolojik ve fiziksel açıdan ikiye ayrılıyor. Elektrik çarpması, düşme ve kesikler gibi nedenlere bağlı olarak fiziksel risk faktörleri oluşurken yoğun çalışma saatleri, yönetici baskıları ve mobing gibi etkenler de psikolojik riskleri beraberinde getiriyor. Uzmanlar ekonomi için önemli bir çekiç gücü oluşturan sektörün iş sağlığı ve güvenliği açısından derinlikli olarak masaya yatırılması ve olası risklere karşı nokta atışı önlemlerin alınması gerektiğini belirtiyor.
Vardiyasız çalışma ve sigortasız istihdam en önemli sorunlar
Sektör profesyonelleri ve akademik camia, sektörün en önemli sorunları arasında, sezonluk ve mevsimsel olarak iş hacminin çoğaldığı dönemlerde vardiyasız çalışılma, sigortasız ve güvencesiz personel istihdamı, stajyer öğrencilerin görevi dışında çalıştırılması, çalışan eğitimlerinin uygulanmaması veya yetersizliği, sezonluk bir iş olarak görüldüğü için önlemlerin ihmal edilmesi gibi konuların yer aldığı noktasında birleşiyor. Sektörde iş sağılığı ve güvenliği odağında çalışanları çeşitli tehlikelere ve risklere açık hale getiren unsurlar ise şöyle sıralanıyor:
Çalışma koşullarından kaynaklanan riskler
● Çalışma sürelerinin uzunluğu
● Mola süreleri ihlalleri
● Haftalık izin iptalleri
● Resmi tatillerde ek ücret ödenmeden çalıştırılması
● İzinsiz yabancı uyruklu işçi çalıştırılması
● Kayıt dışılık
İş sağlığı ve güvenliği kültürü yaygınlaştırılmalı
Sektörde hemen her türlü konaklama türünde iş sağlığı ve güvenliği açısından alınması gereken önlemler hem çalışanlar hem de müşteriler için büyük öneme sahip. Sektör olası iş kazalarının yaratabileceği ağır tahribatlar nedeniyle iş sağlığı ve güvenliği açısından özel bir alan olarak kabul ediliyor. Tüm işyerlerinde olduğu gibi otel işletmelerinde de çalışan ve misafirlerin sağlık ve güvenliklerinin korunması, işverenin sorumluluğunda. Sektörün geleceği için ayağı yere sağlam basan bir iş sağlığı ve güvenliği kültürünün yerleşmesi gerekiyor. Bu noktada sektör paydaşları tarafından iş sağlığı ve güvenliği kültürünün yaygınlaştırılması yönünde atılacak adımların büyük bir önemi bulunuyor. 6311 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nunda belirtilen esasların yön verdiği bu kültür, daha da çeşitlenen yeni yatırımlarla giderek sağlamlaşıyor.
Hangi koşullar iş kazalarına kapı aralıyor?
Turizm sektöründe daha çok yaz ve ilkbahar aylarında iş yükünün arttığı dönem, çalışanlar ve müşteriler için iş sağlığı ve güvenliği açısından büyük bir risk barındırıyor. Özellikle bu dönemde güvensiz iş koşulları ile tedbirsiz davranışlar olası iş kazalarına kapı aralıyor.
Güvensiz iş koşulları: İş kazasının yaşanmasına zemin hazırlayan fiziksel faktörler, çalışanların ve müşterilerin sağlığını tehlikeye atıyor. Aydınlatma ve havalandırma sistemindeki eksiklikler, tesis düzeninin yaralanma ve sakatlanmalara açık bir şekilde tasarlanması, araç ve ekipmanların yanlış ya da bilinçsizce kullanılması güvensiz iş koşullarının ana çerçevesini oluşturuyor. Sektörde yaşanan iş kazalarının %10’u güvensiz iş koşulları nedeniyle gerçekleşiyor.
Güvensiz Davranışlar: Başta deneyimsiz personel olmak üzere çalışanların olası kaza ihtimalini artırıcı bilinçli ya da bilinçsiz davranışları, tesislerin güvenliğini sarsıyor. Güvensiz davranışlar yüzde 88 ile sektördeki iş kazalarının temel nedeni durumunda. Çalışanların yaşı, eğitim seviyesi ve tecrübesi güvensiz davranışların belirleyicisi konumunda. Çalışanların endişe ve tedirginlik seviyeleri artıp öfke kontrolü azaldıkça güvensiz davranışlar daha da belirgin bir hal alabiliyor. Bu fiziksel ve psikolojik unsurlar, çevresel faktörlerle birleşerek çalışanların davranışlarında olumsuz bir etki yaratırken kaza riskini de artırıyor.
Turizm sektöründe başlıca iş kazaları nelerdir?
Elektrik çarpmaları ve yanık: Ani şoklara neden olan bü tür kazalar ciddi hayati tehlike taşıyor. İşletmelerde mesailerin en yoğun yaşandığı mutlak bu tür kazalar için büyük potansiyel oluşturuyor. Elektrik hattının standartlara uygun olmaması, açıkta duran kablolar, emniyetsiz prizler, elektrik akımına fazla yük bindirilmesi, elektrik tesisatının onarımının deneyimsiz çalışanlar tarafından yapılması gibi nedenler elektrik çarpmalarına yol açmaktadır. Elektriğin yanı sıra kimyasal maddelere maruz kalınması sonucu oluşan yaralanmalar ciddi yanık vakalarına neden olabiliyor.
Düşmeler: Sezon dönemlerinde hızla yarışan çalışanlar arasında sıklıkla rastlanan düşmeler, ciddi yaralanmalara hatta can kayıplarına neden olabiliyor. Bu nedenle işletmenin yapım aşamasında olası kazalar hesaplanarak düşmelere meydan vermeyecek şekilde tasarlanmasının büyük bir önemi bulunuyor. Düşmeler, çalışma alanın yeterince aydınlatılmaması, merdiven yerine yanlış malzeme kullanımı, zemin yapısına uymayan ayakkabı seçimi, zeminin ıslak bırakılması, yağ ve yemek artığı gibi kayganlık yaratan malzemelerin yeterince temizlenmemesi gibi nedenlere bağlı olarak yaşanıyor. Mutfaklarda ve çamaşırhanelerdeki uygunsuz çalışma ortamı ile yüksek ısı ve nem faktörleri de düşmelere zemin hazırlıyor.
Zehirlenmeler: Turizm işletmelerinde hijyen en hassas ve titizlik gerektiren konulardan biri. Temizlik personelinin iyi eğitim görmesi standart hijyen koşullarının ve iş güvenliğinin sağlanması açısından büyük bir önem taşıyor. Temizlik personelinin önlem almadan kimyasal maddelere maruz kalması, ciltte ve akciğerde çeşitli zararlara yol açabilir. Bu maddelerin dikkatsiz kullanımı ciddi zehirlenmelere neden olabiliyor.
Kesikler: Mutfak araç gereçlerinin dikkatsiz ve uygunsuz şekilde kullanılması ya da ilgili bölümlerde barındırılmaması ciddi kesiklere neden olabiliyor. Bu nedenle mutfakta kesici ve delici aletlerin hem doğru şekilde kullanılması hem de mutfağın özel bir bölümünde konumlandırılması şart. Olası bir dalgınlık ya da bilinçsiz kullanım sonucunda oluşan kesikler acil müdahale gerektiriyor. Bu noktada personelin ilk yardım eğitimi alması da oldukça kritik. Koruyucu eldiven ve gerekli ekipman kullanımına dair çalışanlara eğitim verilmesi de gerekli.
İş sağlığı ve güvenliği uzmanlarından iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tavsiyeler
● Tüm personel sağlık kontrolünden geçirilmeli ve belirli periyotlarda kontroller yapılmalı
● Sigortasız ve güvencesiz çalışmanın önüne geçilmeli
● Personel için uygun yemek yeme ve dinlenme alanları oluşturulmalı
● Personel lojmanları temiz ve sağlıklı koşullara sahip olmalı
● Personele uygulamalı olarak iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri verilmeli
● Tüm personel ilk yardım eğitiminden geçirilmeli
● Yoğun çalışma koşullarına uygun vardiya sistemi oluşturulmalı
● Yangın ve acil durumla için kriz ekipleri oluşturularak tatbikatlar yapılmalı
● Çalışanlara araç ve ekipman kullanımı eğitimi verilmeli
● Çalışanlar kişisel koruyucu malzemelerin kullanımı açısından bilinçlendirilmeli
● Risk değerlendirmesi yapılarak olası riskler tanımlanmalı, alınabilecek önlemler belirlenmeli ve düzenli olarak gözden geçirilmeli
KAYNAKLAR
İSG Kütüphanesi
Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
Researchgate
