“Elektronik atık”, “e-atık” ya da “dijital çöp”; elektronik cihazların kullanım ömrünü tamamlaması, çöpe dönüşmesi olarak tanımlanabilir. Günlük hayatta kullandığımız televizyon, radyo, bilgisayar, yazıcı, çamaşır makinesi, buzdolabı ve bunlara benzer elektronik eşyalar, kullanım ömrü bittiğinde elektronik atık sınıfına giriyor. Ancak tüketim toplumu ve teknolojinin hızlı gelişimiyle birlikte yeni modelleri çıkan elektronik cihazlar kısa sürede atık hale geliyor. Elektronik ürünlerin yok edilmesi ise dünya genelinde 1970’lerden bu yana ciddi bir sorun. Kullanılmış ve istenmeyen elektroniklerin en iyi şekilde nasıl bertaraf edildiği, bu ürünlerin çevreye verdiği zararı da belirliyor.
Elektroniklerin kullanıldığı alanlar
Dijital çöpler kullanıldıkları alanlara göre şöyle sıralanabilir: Evde kullanılan elektronik atıklar arasında mikrodalga fırınlar, elektrikli ocaklar, ısıtıcılar; iletişim ve bilgi teknolojisi cihazları arasında akıllı ya da eski model cep telefonları, masaüstü ya da dizüstü bilgisayarlar, monitörler, devre kartları ve sabit sürücüler; ev eğlence cihazları arasında DVD’ler, Blu-Ray oynatıcılar, stereolar, televizyonlar, video oyun sistemleri, fotokopi ve faks makineleri ile yazıcılar; elektronik araçlar arasında masaj koltukları, ısıtma pedleri, uzaktan kumandalar, televizyon kumandaları, elektrik kabloları, akıllı saatler, akıllı ya da elektrikli lambalar, koşu bantları, kalp monitörleri ve diyabetik test cihazları, ofis ve tıbbi ekipmanlar arasında fotokopi makineleri/yazıcılar, kordonlar ve kablolar, Wi-Fi kutuları, diyaliz makineleri, görüntüleme ekipmanı, güç şeritleri ve güç kaynakları, kesintisiz güç kaynakları (UPS Sistemleri), güç dağıtım sistemleri ve benzerleri.
Elektronik atıkların zararları neler
Elektronik atık, çevre ve insan sağlığı açısından son derece tehlikeli. Elektronik cihazların üretiminde kullanılan kurşun, cıva, kadmiyum, krom, fosfor, baryum, berilyum gibi maddelerin insan sağlığına ciddi etkileri oluyor. Kurşun, vücut için çok tehlikeli bir metal olduğundan birçok sağlık problemi yaratıyor. Beyin ödemi, öğrenme güçlüğü, davranış bozukluğu, sindirim problemleri, baş ağrısı, bilinç kaybı, bulantı-kusma, kalp ritminde bozukluk, kısa boy gibi. Örneğin bir TV katot ışın tüpü (CRT) 2-4 kg kurşun, büyük TV ekranı ondan çok daha fazla kurşun içeriyor. Toprak dolgusundaki ağır metallerin fazlası elektronik alet atıklarından geliyor.
Örneğin cıvayı ele alalım. Dünya üzerindeki en zehirli madde olan cıvanın sebep olduğu hastalıkların neredeyse tamamı tedavi edilemiyor. Alzheimer, epilepsi, Parkinson, kronik yorgunluk, yapısı bozulmuş telomer, otoimmünite gibi hastalıkların sebebi çok küçük miktarda bile olsa vücuda giren cıva. Yine elektronik atıklarda bulunan kadmiyum akciğerde, karaciğerde, böbrekte, sinir sisteminde ve beyinde büyük hasarlara sebep oluyor. Vücut kadmiyumu kalsiyum zannedip depoluyor. Vücuda bir defa giren kadmiyum, asla vücuttan atılamıyor. Krom ise cilt alerjisi, bronş ve akciğer kanseri, solunum yolu yaraları, kornea zararları, ağız yarası, gastrit, yutma güçlüğü, kusma, kanlı ishal, bilinç kaybı, böbrek yetmezliği gibi sağlık sorunlarına sebep oluyor. Yeterli miktarda alınırsa vücut için yararlı olan fosfor, elektronik atıklarda bulunduğu miktarıyla böbrek yetmezliğine yol açıyor.
Elektronik atık toplama
Elektronik atıklar, kullanıcılardan çeşitli şekillerde toplanıyor. Bu konuda bulunulan yerin yerel yönetimlerinden elektronik atık toplama konusunda bilgi alınabilir. Çoğu belediyenin elektronik atık atölyesi bulunuyor. Belediye görevlileri ücretsiz olarak gelip sizden atıklarınızı alıyor. Bazı belediyeler başvuranları, atık konusunda anlaşmalı oldukları şirkete yönlendiriyor. Akü gibi depozito uygulanan elektronik atıklar bulunuyor. Hangi yöntemle olursa olsun elektronik atık toplama, çevre sağlığı için gerekli ve önemli.
Elektronik atıklar nasıl değerlendiriliyor
Geri dönüşüm, dünyanın daha yaşanır olması için vazgeçilmez olmalı. Peki elektronik atıklar nasıl değerlendirilir? Tamir etmek, bu değerlendirme yöntemlerinden biridir. Elbette tüm elektronik cihazlar tamir edilebilir halde olmuyor. Böyle cihazlar ise, metal, cam ve plastik malzemeler içeriyor. Malzemelerin bazıları işlenip bazıları ise doğrudan kullanılıyor. Afrika, Asya, Çin ya da Hindistan gibi bazı ülkelerde elektronik atıklar yakılıyor. Yanmadan geriye kalan metaller geri dönüşüyor. Diğer maddeler ise ne yazık ki doğaya bırakılıyor. Elektronik atıkların değerlendirilmesi ise birçok zarara yol açıyor. Hava, su, toprak kirliliğinin yanı sıra fakir ülkelerde elle geri dönüşüm işlemi yapan kişilerin de yukarda söz edilen içerikler nedeniyle sağlığı doğrudan olumsuz etkileniyor.
Dünyanın geleceği için her türlü geri dönüşüm sisteminin doğaya sıfıra yakın zarar verecek şekilde tasarlanması ve geliştirilmesi gerekiyor. İnsanların da her türlü atık konusunda geri dönüşüm bilinci edinmesi çok önemli!
KAYNAKLAR
ekolojist.net
eagd.org.tr
