En yanıcı maddelerden biri olan elyafın bulunduğu tekstil fabrikalarında yangın riski dışında; çalışanlarda bissinoz ve silikoz gibi mesleki hastalıklar, yüksek gürültü nedeniyle oluşan psikolojik rahatsızlar ve işitme kayıpları, vinç ve asansör kaynaklı riskler mevcuttur.
Tekstil fabrikalarındaki genel riskleri şöyle sıralayabiliriz:
● Hareketli aksamlardan kaynaklanan riskler
● Yangın riski
● Gürültü riski
● Tozla ilgili meslek hastalıkları
● Tehlikeli kimyasallardan kaynaklanan riskler
● İş ekipmanlarından kaynaklanan riskler
● Ergonomik olmayan çalışma şekillerinden kaynaklanan riskler
Hareketli aksamlardan kaynaklanan riskler
Tekstil sektörünün bütün bölümlerinde kullanılan farklı iş makinalarında, hareketli aksamlardan kaynaklanan tehlikeler bulunur. Bu tehlikelerin sonucunda; işçilerin kolunun, elinin, parmaklarının veya vücudunun başka bölümlerinin hareketli aksamlar arasında sıkışarak ezilmesi, kopması, kırılması gibi iş kazaları sıklıkla meydana gelir. Tekstil sektörünün iş sağlığı ve güvenliği açısından en önemli problemi, hareketli aksamlara karşı yeterli ve uygun koruyucu önlemlerin alınmamasıdır.
Yangın riski
Tekstil sektörünün ham maddesi olan ve çok kolay tutuşabilen elyaf, sektörün en önemli iş güvenliği risklerinden biri olan yangına neden olabilir. Yangına karşı yeterli önlemlerin alınabilmesi ve yangın anında doğru söndürme yönteminin kullanılabilmesi için tekstil fabrikasında kullanılan elyaf çeşitlerinin iyi bilinmesi gerekir. Elyaf sınıflarının yangın konusunda gösterdikleri davranış birbirlerinden çok farklıyken aynı sınıftaki elyaflar bile kendi içinde farklılık gösterebilir. Örneğin pamuk, içten içe yanarak sinsi bir yanma davranışı gösterir ve bu yangının erken aşamalarda fark edilmesi oldukça zordur. Sentetik esaslı maddelerin ise yanıcılık değerleri daha yüksektir ve büyük yangın tehlikesi oluşturur.
Gürültü riski
Çağımızın önemli endüstriyel ve çevre sorunlarından biri olan gürültünün çalışanlar üzerinde psikolojik ve fizyolojik etkileri vardır. Tekstil fabrikalarındaki endüstriyel makine ve araç gerecin çıkardığı sesler, yeterli ve etkin önlemler alınmadığı takdirde o iş kolunda çalışan kişilere önemli zararlar verebilir. Gürültünün insan sağlığı üzerindeki psikolojik etkilerini sinir bozukluğu, korku, rahatsızlık, tedirginlik, yorgunluk, zihinsel etkinliklerde yavaşlama, uykusuzluk şeklinde sıralayabiliriz. Gürültünün konuşmayla olan iletişimi önlemesinden kaynaklı, iş verimine ve iş güvenliğine olan etkileri de mevcuttur. Fizyolojik etkileri arasında ise işitme duyusunda azalma, kulak ağrısı, yüksek basınçlı gürültüye maruz kalma nedeniyle mide bulantısı, kas gerilmeleri, stres, kan basıncında artış, kalp atışı ve kan dolaşı değişimi sayılabilir. 85 dB (A)’dan fazla olarak tanımlanan yüksek düzeyde gürültüye, aylar ve yıllar boyunca maruz kalınırsa iyileştirilemeyen işitme kayıpları yaşanabilir. Bunların hepsi tekstil fabrikası çalışanları için çok önemli risklerdir. Bu risklere karşı işverenin çalışanlara koruyucu ekipman sağlaması ve yüksek düzeyde gürültüye uzun süre maruz kalmasını engelleyecek çalışma saatleri organize etmesi gerekir.
Tozla ilgili meslek hastalıkları
Tekstil sektörü çalışanlarında tozlardan kaynaklı olarak görülen en önemli iki meslek hastalığı, bissinoz ve silikozdur. Bissinoz, genellikle pamuk tozlarını soluyan çalışanlarda görülürken silikoz ise kot üretiminde ortaya çıkan silika tozlarının solunması sonucunda, akciğerlerde kalıcı ve ilerleyebilen hasarlara yol açan bir hastalıktır. Tekstil fabrikasının işverenleri çalışanlar için bu hastalıklara karşı koruyucu olan donanımları temin etmeli ve çalışma saatlerini uzun süre toza maruz bırakmayacak şekilde düzenlenmelidir.
Tehlikeli kimyasallardan kaynaklanan riskler
Tekstil sektöründeki iplik, dokuma ve konfeksiyon bölümlerinde yaygın bir kimyasal kullanımı olmadığı için kimyasal risk çok azdır veya yoktur. Mesela dokumayı unlu veya çirişli sıvıya batırma işlemi olan haşıllama sırasında kullanılan haşıl çözeltisi de nişasta bazlıdır ve tehlikeli değildir. Ancak tekstil fabrikasındaki ön terbiye (yıkama, yakma, beyazlatma gibi), boyama, baskı ve apre bölümlerinde yoğun olarak kimyasal kullanılır. Bu nedenle tekstil fabrikalarında kimyasal riskin en yoğun olduğu yerler boyama bölümleridir ve bu risklere karşı bazı kurallara mutlaka uyulmalıdır.
Kullanılan kimyasal maddeler uygun şekilde etiketlenmelidir. Bu etiketleme kolay okunur ve anlaşılır olmalı, içindeki maddenin ne olduğu ve önemli güvenlik önlemlerini içermelidir. Her kimyasalın Güvenlik Bilgi Formları temin edilerek bu formlarda belirtilen güvenlik önlemlerine uyulmalı, işçilere bu konularda eğitim verilmelidir. Benzer özelliğe sahip kimyasal maddeler, parlayıcı ve patlayıcı maddeler bir arada ve uygun depolarda depolanmalıdır. Asitlerin kullanıldığı yerlerde, asit üzerine ilave edilmemesi konusunda uyarıcı yazılar bulunmalıdır.
İş ekipmanlarından kaynaklanan riskler
Günümüzde, her sektörün ve fabrikanın kendine has makineleri ve ekipmanları mevcuttur.
Ancak forklift, vinç, asansör, kompresör, buhar kazanı, sıcak su kazanı, havalandırma tesisatı gibi makineler; tekstil sektörü başta olmak üzere hemen hemen tüm sektörlerde kullanılır. Bu tip makinelere mutlaka periyodik bakımlar yapılmalı ve ilgili makine sadece ehliyetli kişiler tarafından kullanılmalıdır.
Ergonomik olmayan çalışma şekillerinden kaynaklanan riskler
İş bilimi olarak tanımlanan ergonomi, işi ve iş yeri şartlarını çalışanlara uygun hale getirme bilimidir. Ergonomiye göre uygunluk ne kadar artarsa iş güvenliği ve iş verimi o kadar artar. Sadece tekstil sektörü için değil bütün sektörler için önemli bir kavram olan ergonomi, yoğun emek harcanan sektörlerde ve insana dayalı tekrarlı hareketlerin çokça yapıldığı yerlerde daha da önem kazanır. İşveren, çalışanın ergonomik olarak çalışmasını sağlayacak demirbaşları sağlamalı ve bu konuda eğitimler vererek çalışanları bilinçlendirilmelidir.
Kaynak
T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI - TEKSTİL SEKTÖRÜNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
(İş Müfettişi Yardımcılığı Etüdü - Fatih UĞURLU)
