Yaygın olarak linyit ve taş kömürü çıkarılan Türkiye, bor ve altın gibi önemli madenlere sahip. Zengin bir maden haritasına sahip olan Türkiye’nin dört bir yanından çeşitli cevherler çıkarılıyor. Türkiye maden çeşitliliği bakımından dünya genelince onuncu sırada yer alıyor. Peki dünyadaki diğer önemli madenler hangileri?
Dünyadan büyük maden örnekleri
Dünya genelinde kimi inaktif kimi aktif birçok önemli maden bulunuyor. Bunlardan en ünlüsü, insanlar tarafından açılan en büyük çukurlardan biri olarak bilinen Chuquicamata bakır madeni. Şili’de yer alan madenden yaklaşık iki buçuk ton kaliteli bakır çıkarılıyor. Madenin derinliği 8 yüz 50 metre ve genişliği 3 bin metre. Uzun yıllar boyunca bakır üretiminden kaynaklı zehirli sular madenin bulunduğu çöle aktarıldı. Daha sonrasında ise bu atık suların bir kısmı tekrar işlenerek kullanıldı.
Dünyadaki önemli elmas madenlerinden Udachnaya çukuru Rusya’da yer alıyor. 1955 yılında keşfedilen madenin tahmini olarak iki yüz 25 milyon karat elmas rezervine sahip olduğu düşünülüyor. Rusya’daki önemli elmas madenlerinden biri de Mir elmas madeni. Soyvetler Birliği’nin ekonomisini düzeltmesinde önemli rol oynayan madenden 1960’lı yıllarda yıllık iki bin kilogram elmas çıkarıldığı biliniyor. Günümüzde açık maden ocağı faaliyetlerini sürdürmeyen madende halen yer altında çalışmalar devam ediyor. Elmas madeni konusunda şanslı olan bir diğer ülke de Kanada. Diavik ve Ekati elmas madenleri bölge ekonomisi açısından önemli bir yere sahip. Yıllık bin 500 kilogram elmasın çıkarıldığı Diavik elmas madeni bölgeye sağladığı istihdam sayesinde ekonomik açıdan çok değerli.
2013 yılında yaşanan heyelandan sonra büyük tartışmalara yol açan Bingham Kanyonu madeni bilinen en büyük yapay çukur. En geniş kısmı 4 bin metre çapında olan madenin derinliği bin 200 metre. Bakır ve birçok değerli madenin çıkarıldığı çukur 1863 yılından beri aktif ve sürekli büyümeye devam ediyor.
19 bin 500 kişinin çalıştığı Grasberg madeni benzersiz bir altın, bakır ve ve gümüş rezervine sahip. En modern teknolojilerle çalıştırılan madenin mülkiyet hakları Amerikalı şirket Freeport McMoran’a ait. Yıllık 85 bin ton cevher çıkarılan maden dünyanın en büyük altın madeni ve üçüncü bakır madeni olarak biliniyor.
Dünyanın en büyük kömür madeni Amerika’daki Wyoming Bölgesi’nde
Elmas, bakır ve gümüş madenlerinin yanında taş kömürü madenleri de ekonomik kalkınma açısından birçok ülke için önemli rol oynuyor. Çin’in Moğol Özerk Bölgesi’nde bulunan Hei Dai Gou kömür madeni yaklaşık bir buçuk milyon tonluk kömür rezervine sahip. 42 kilometrelik bir alana sahip olan ocak dünyanın önemli madenleri arasında.
Dünyanın en büyük ikinci kömür madeni yine Çin’de yer alıyor. Haerwusu Haerwusu kömür madeni yaklaşık 1,7 milyar tonluk kömür rezervine sahip. Bu yüksek potansiyelli kömür madenin ömrünün yetmiş beş yıldan daha az olduğu tahmin ediliyor. Dünyanın en büyük kömür madeni olan North Antelope Rochelle ise Amerika’da, Wyoming Bölgesi’nde yer alıyor. Madencilik tarihi açısından önemli bir yere sahip olan North Antelope Rochelle, toplamda 2,3 milyar ton kömür rezervine sahip.
Türkiye’nin maden haritasına kısa bir bakış
Türkiye’nin öne çıkan özelliklerinden biri de maden çeşitliliği bakımından zengin olması. Maden çeşitliliği bakımından dünya genelinde 10’uncu sırada yer alan Türkiye, maden zenginliği bakımından 28’inci sırada yer alıyor. Mermer, linyit kömürü, taş kömürü, kaya tuzu, bor, ponza ve bakır yaygın olarak çıkarılan madenler arasında.
Kullanım alanı oldukça geniş olan bor, Kütahya çevresi, Balıkesir Sultançayırı, Bigadiç’de ve Eskişehir Seyitgazi’de çıkarılıyor. Bor kaynakları bakımından Türkiye en zengin ülke olarak biliniyor.
İşletilebilir rezervi yaklaşık bir ton olan altın ise Türkiye’nin farklı bölgelerinden çıkarılıyor. İzmir’de Efemçukuru, Menderes, Ovacık ve Bergama; Balıkesir’de Havran; Gümüşhane’de Mastra; Manisa’da Sart ve Salihli; Erzincan’da İliç; Eskişehir’de Sivrihisar; Kayseri’de Kocasinan; Uşak’ta Kışladağ Eşme altın madeni çıkarılan yerler arasından sayılabilir. 2013 yılına kadar düzenli artan altın çıkarımı 2017 yılına bir düşüş yaşamış ancak 2017 yılından sonra tekrar artışa geçmiştir.
Demir - çelik ve kimya sanayilerinde hammadde olarak kullanılan taş kömürü Türkiye’de enerji kaynağı olarak önemli bir yere sahip. Türkiye’nin taş kömürü rezervleri Zonguldak ve çevresinde bulunuyor. Yaygın olarak çıkarılan linyit ise ülkenin dört bir yanında elde ediliyor. Kalite bakımında en iyi linyit Ege bölgesinden çıkarılıyor. Bu anlamda Manisa ve Kütahya öne çıkıyor. Bunların yanında Erzurum ve Amasya linyit çıkarılan diğer şehirler arasında.
Türkiye’de yaşanan maden kazaları
Ekonomik anlamda ve bilimsel çalışmalar için değerli olan madenlerde meydana gelen kazalar can kaybı ve çevreye verdikleri zararlarla dikkat çekiyor. Son olarak Giresun’da maden atık havuzunda yaşanan patlama ve İzmir’deki maden ocağında meydana gelen gaz patlaması tedirginlik yarattı.
18 Aralık 2021 tarihinde İzmir Kınık’ta yaşanan grizu patlamasında 43’ü hafif yaralı olmak üzere 56 kişinin yaralı olduğu bildirildi. İlgili kişiler hakkında başlatılan soruşturma henüz sonuçlanmadı. 18 Kasım’da Giresun’da bakır, çinko ve kurşun zenginleştirme çalışmalarının yapıldığı tesisin atık havuzunda büyük bir patlama yaşandı. Patlama sonucu ağır metaller tarım alanlarına ve Kılıçkaya Barajı’na büyük ölçüde zarar verdi. Suçlu şirket faaliyetten men edilirken 12 milyon TL para cezası kesildi.
Madenlerde alınması gereken önlemler
Madenlerde gerekli önlem alınmadığında can kaybı ve çevresel tahribatların yaşanması kaçınılmaz. Bu sebeple maden ocakları kullanılırken ve kullanıldıktan sonra rehabilitasyon çalışmaları yapılması arazi için çok değerli. Örneğin açık kömür ocaklarındaki örtü tabakasındaki nebati toprak işlem yapılırken ayrı yerde depolanıp daha sonra rehabilitasyon amaçlı kullanılabilir. Bunun yanında maden ocakları işleten yerlerin 19 Mart 2013 tarihinde resmi gazete yayınlanan “Maden İşyerlerinden İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği” ne uygun olarak hareket etmesi, patlayıcı madde kullanımında yetkili kişileri görevlendirmesi ve kaza anında kullanılacak kaçış ve kurtarma araçlarını sağlaması çok önemli.
Maden ocaklarına izin verilirken kapsamlı bir araştırma yapılarak doğaya verilecek tahribat hesaplanmalı ve buna göre hareket edilmelidir. Sadece ekonomik çıkarları önde tutan çalışmaların uzun vadede sadece çevresel zarara değil ekonomik zarara da uğratması muhtemel.
Kaynak:
https://www.orangesmile.com/
https://listetek.com/
http://www.madencity.com/
http://www.enerji.gov.tr/
https://altinmadencileri.org.tr/
“Maden Sahalarında Yapılan Faaliyetlerin Çevreye Etkisi ve Rehabilitasyon Çalışmaları” - Birsen Kocaman ve Rahmi Kocaman
