Deniz yolu, Türkiye’nin ihracatında da ithalatında da tıpkı dünyada olduğu gibi önemli bir yere sahip. Türkiye’nin nisan, mayıs, haziran ve temmuz aylarının farklı kaynaklardan alınan dış ticaret verilerine ilişkin bilgiler de deniz yolunun ihracattaki ağırlığını kanıtlıyor.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verileri ışığında, ocak-nisan döneminde Türkiye'nin ihracatının 80 milyar 869 milyon dolara ulaştığı biliniyor. İhracatın yüzde 57 gibi büyük bir oranı da deniz yolu kullanılarak yapıldı. Aynı dönemde Türkiye'nin 124 milyar 313 milyon dolarlık ithalatında da büyük payı 63 milyar 722 milyon dolarla yine deniz yolu aldı. Onu 22,8 milyar dolarla kara yolu, 19,1 milyar dolarla hava yolu, 746,5 milyon dolarla demir yolu izledi. Diğer taşıma şekillerinin ederi ise 18 milyar dolara yaklaştı.
Gemilerin taşıdığı ihracatın değerine gelindiğinde ise 45 milyar 735 milyon 344 bin dolara ulaşıldığı görülüyor. Geçen yıla bakıldığında bu rakam 50,3 milyar dolardı. Deniz yolunun toplam ihracattan aldığı pay ise yüzde 57 olarak gerçekleşti.
Dış ticarete bakıldığında ise deniz yolundan sonra en çok kara yolunun kullanıldığı görülüyor. İlk dört ayda kara yoluyla yapılan ihracat 27 milyar 65 milyon 135 bin dolar olurken, bu taşıma şeklinin toplamdan aldığı pay ise yüzde 33,5 olarak gerçekleşti.
Elleçlenen yük miktarı azaldı
Denizcilik Genel Müdürlüğü verilerine göre de mayıs ayında Türkiye limanlarında elleçlenen yük miktarı, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 3,2 azalarak 46 milyon 156 bin 837 ton olarak gerçekleşti. 2023 Ocak-Mayıs döneminde ise limanlarda elleçlenen yük miktarı yıllık bazda yüzde 5,5 azalarak 215 milyon 586 bin 942 ton oldu.
2023 yılı Mayıs ayında limanlarda gerçekleştirilen ihracat amaçlı yükleme miktarı bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 15,1 azalarak 11 milyon 253 bin 585 ton, ithalat amaçlı boşaltma miktarı ise bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 19,7 artarak 24 milyon 235 bin 749 tonu buldu. Mayıs ayında dış ticaret taşımaları ise bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 5,9 artarak 35 milyon 489 bin 334 tona ulaştı.
Mayıs ayında deniz yolu ile yapılan transit yük taşımaları bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 26,8 azalarak 5 milyon 496 bin 794 ton olurken, kabotajda taşınan yük miktarı ise 5 milyon 170 bin 709 ton ile bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 22,2 oranında azalma kaydetti. Son yıllarda büyüme sağlayan konteyner limanları, yedi yıl sonra ilk defa 2022 yılını daralmayla kapatmıştı. Konteynerde daralma bu yılın ilk dört ayında da sürdü ancak 2023 Mayıs’ına gelindiğinde limanlarda elleçlenen konteyner miktarı, bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 4,9 artarak 1 milyon 123 bin 502 TEU olarak gerçekleşti. 2023 yılı Ocak-Mayıs döneminde ise limanlarda elleçlenen konteyner miktarı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 6,2 azalarak 4 milyon 993 bin 640 TEU olarak kayda geçti.
2022 yılı haziran ayına gidersek, o dönemde Ambarlı Bölge Liman Başkanlığı idari sınırlarında faaliyet gösteren liman tesislerinde toplam 226 bin 681 TEU konteyner elleçlemesi gerçekleşmişti. Bu liman tesislerinde elleçlenen konteynerlerin 163 bin 190 TEU’sunu yani yüzde 72’sini dış ticarete konu konteynerler, 49 bin 352 TEU’sunu yani yüzde 21,8’ini de transit konteynerler ve 14 bin 139 TEU’sunu yani yüzde 6,2’sini ise kabotajda taşınan konteynerler oluşturmuştu. Ambarlı Bölge Liman Başkanlığını 171 bin 542 TEU ile Mersin Bölge Liman Başkanlığı ve 170 bin 970 TEU ile Kocaeli Bölge Liman Başkanlığı takip etmişti.
Temmuzda katma değerli ihracat arttı
Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre de haziran ayı dış ticaret verileri küresel ekonomideki zayıf seyir ve Kurban Bayramı tatilini de kapsayan tatil döneminin etkisine bağlanıyor. Tüm bu etkilere rağmen bu dönemde ihracatın 2023 yılının ilk beş ayındaki aylık ortalama ihracatın üzerinde seyrederek 20,9 milyar dolar olarak gerçekleştiği belirtiliyor. Bu verilere göre katma değerli ihracatta da bir artış meydana geldi. Orta yüksek ve yüksek teknolojili ürün ihracatının imalat içindeki payı 2022 yılı genelinde yüzde 36,9 iken, bu yılın ilk altı ayında bu pay yüzde 40,8'e yükseldi.
İthalat ise haziran ayında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 16,8 azalarak 26,3 milyar dolar oldu ve son 20 ayın en düşük seviyesine geldi. İthalatta yaşanan azalışta, enerji ithalatındaki düşüşün etkisinin net biçimde görüldüğüne işaret ediliyor. Bu bağlamda haziranda toplam enerji ithalatı yüzde 45,3 azalarak 4,4 milyar dolar olarak gerçekleşti. Enerji ithalatındaki düşüşte enerji fiyatlarının gerilemesi de etkili oldu elbette. Bütün bu gelişmelerle, 2023 yılının ilk yarısında 6 aylık ithalat 184,8 milyar dolar olarak hesaplandı.
Haziranda dış ticaret açığı ise yüzde 34,5 gerileyerek 5 milyar 396 milyon dolar oldu. İhracatın ithalatı karşılama oranı 19 ay sonra yüzde 80'lere yaklaşarak haziranda bir önceki aya göre 16,1 puan artış ile yüzde 79,5 olarak hesaplandı. Bu oran, dış ticaret dengesinde olumlu gidişatın önemli bir göstergesi olarak kabul ediliyor.
2023 yılı altı aylık dış ticaret açığı ise 61,4 milyar dolar olarak gerçekleşti. Gelecek dönemde ithalattaki düşüşün devamı ve zayıf dış talebe rağmen ihracatı artırmaya dönük atılacak ilave adımlarla, dış ticaret dengesinde iyileşmenin kademe kademe devam etmesi bekleniyor.
2023 yılı temmuz ayına gelindiğinde ise geçen yılın aynı ayına göre temmuzda ihracat, yüzde 8,4 oranında artarak 20 milyar 93 milyon dolara, ithalat, yüzde 11,1 oranında artarak 32 milyar 476 milyon dolara, dış ticaret hacmi ise yüzde 10 oranında artarak 52 milyar 569 milyon dolara ulaştı.
2023 yılı ocak-temmuz döneminde geçen yılın aynı dönemine göre ihracat, yüzde 0,6 oranında azalarak 143 milyar 435 milyon dolara düşerken, ithalat yüzde 5,1 oranında artarak 217 milyar 52 milyon dolara, dış ticaret hacmi ise yüzde 2,8 oranında artarak 360 milyar 487 milyon dolara ulaştı.
Hedefe ulaşmada deniz yolu kilit önemde
Ticaret Bakanlığı, Türkiye’nin 2023’teki ihracat hedefini 120 milyar dolar olarak duyurdu. Hem Türkiye ekonomisinin hem de küresel ekonominin en önemli ihracat yolu ise deniz. 2020’den bu yana COVID-19 pandemisi nedeniyle bozulan tedarik zinciri, getirilen yasaklar, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın deniz taşımacılığı üzerindeki etkisi ve iklim krizinin denizler ve su kanallarında yarattığı değişim, ülkelerin resesyon sorunları derken deniz ticaret ağının üzerinde ciddi baskılar söz konusu. Küresel nakliye işlemlerinin yüzde 90’dan fazlasının deniz yolu nakliye firmaları tarafından gemilerle gerçekleştirildiği düşünülürse denizden esen ters bir rüzgârın rotayı şaşırtabileceğine şüphe yok. Dünya deniz ticaretinde jeopolitik riskler, siyasi gelişmeler yeni rotaların belirlenmesine yol açabilir. Yılın sonuna birkaç ay kala gelecek son ihracat rakamları ışığında Türkiye’nin ihracatında deniz yolunun yeri daha net bir biçimde ortaya çıkacak.
KAYNAKLAR
TÜİK
Denizcilik Genel Müdürlüğü
Ticaret Bakanlığı
