Pandemiyle birlikte ilginin arttığı tekne tatili, beraberinde bazı tehlikeleri de getirebilir. Teknelerin seyir halinde karşı karşıya kalabilecekleri tehlikelere karşı bilgili, tedbirli, bilinçli olmak gerekiyor. Tekneler farklı teknik özelliklere sahip birçok bölümden oluşuyor. Farklı bölümlerde yaşanabilecek tehlikeler sırasında alınması gereken önlemler de birbirinden farklı olacaktır kuşkusuz. Teknenin bölümlerine göre oluşabilecek hasarlar açısından konuya yaklaşmakta fayda var.
En önemli beş hasar grubu
Hem tekne mürettebatı hem de yolcular açısından dikkat edilmesi gereken beş hasar grubuna daha yakından bakalım. Teknelerin farklı bölümlerinde görülmesi olası belli başlı hasarlar şu başlıklar altında toplanabilir: Arma, Çarmıh, Direk, Bumba ve Gövde Hasarları.
Arma Hasarları: Denizcilikte “arma” terimi, teknenin tipinin belirlenmesini sağlayan, direk yelkenleri ile ilgili tüm özellikleri kapsayan genel bir tanımlama. Tekne seyir halindeyken ekibin başına gelebilecek en istenmeyen olaylardan biri, tekne armasının zarar görmesi olur. Bir tekne için arma hasarı yaşanabilecek en riskli zamanlar ise, teknenin suya indirilmesinden sonraki ilk bir yıl ve 10 yaşından sonraki yıllar. Tekne armasının en önemli bölümleri direk ve direği destekleyen çelik tel ile halatlardır. Arma hasarlarının sebepleri arasında teknenin yaşı, malzeme seçimi, sabitleme hataları, tekneyi rüzgâr karşısında zorlama ve başka bir tekne ile çakışma bulunuyor.
Ne yapılabilir? Armanın rutin kontrolünün özellikle tekne 10 yaşını doldurduktan sonra her sene yapılması gerekiyor. Oluşabilecek arma hasarlarının her birini önceden tespit ya da tahmin etmek, bu çerçevede önlem almak gerçekçi bir yaklaşım olmayabilir. Bu nedenle yelkencilerin seyir sırasında başlarına gelebilecek olan bir durum karşısında nasıl hareket edeceklerini bilmeleri önemli. Armayı oluşturan ıstralya hasarlarına bakalım…
Istralya Hasarları: Baş ve kıç ıstralya olarak ikiye ayrılan çelik ipler teknenin su üzerinde dengeli bir şekilde durmasını sağlar. Bir sebeple tekne üzerinde oluşabilecek olan aşırı kuvvetten veya ıstralyaların o anki dayanıksızlığından dolayı seyir sırasında bazı hasarlar, hatta kopmalar oluşabilir. Istralya hasarları uzun vadede, direk üzerindeki dengenin bozulmasından ötürü direk hasarlarına da neden olabilir. Istralyası hasar alan bir teknede yapılması gereken, rüzgârın şiddeti, dalga durumu ve hasarın ciddiyetine göre farklılık gösterir. Burada temel amaç, direk üzerindeki yükleri geçici olarak dengelemek, tekneyi güvenli bir yere çekip bu hasarı tamamıyla onarmaktır.
- Baş Istralya Hasarı: Baş ıstralya tekne direğinin uç taraflarından, teknenin pruvasına gelerek sabitlenen çelik halata deniyor. Temel olarak işlevi, direğin teknenin kıçına doğru hareket etmesine veya bükülmesine engel olmak şeklinde tanımlanabilir. Baş ıstralyanın hasar gördüğü ve görevini yapamaz hale geldiği zamanlarda direğin üzerindeki yük dengesi bozulur.
- Ne yapılabilir?: Kuvvet dengesini koruyabilmek için öncelikle teknenin hangi seyirde gittiğini dikkate almak gerekiyor. Eğer tekne, rüzgârüstü bir seyir yapıyorsa, geniş açılı bir seyre dönmek öneriliyor. Bu sayede direk üzerindeki yük, kıç ıstralya üzerine biner, bu da yelkenciye zaman kazandırır. Istralya hasarları, çoğunlukla deniz üzerinde giderilemeyecek kadar ciddi olabiliyor. Böyle bir durumda baş ıstralya görevini üstlenecek geçici bir çözüm üretmek gerekiyor. Balon veya cenova mandarlarını teknenin pruvasındaki bağlantı noktalarından birine sabitleyip, olabildiğince boşunu almak bir yöntem olarak öneriliyor.
- Kıç Istralya Hasarı: Amacı direğin tekne pruvasına doğru eğilmesini engellemek olan kıç ıstralya, kıç tarafından çıkıp direk ucuna bağlanan çelik halata deniyor. Kıç ıstralya tamamen çelik olabileceği gibi bazı makara sistemlerine de sahip olabilir.
- Ne yapılabilir? Bir teknede kıç ıstralya hasarı ile karşılaşıldığında, yelkencinin öncelikli amacı tekneyi en kısa süre zarfında güvenli bir noktaya taşımak olmalı. Seyir halindeki bir teknenin, kıç ıstralyası koptuğunda öncelikle rüzgârüstü seyre geçilmeli. Tekne dar açılı seyre girdikten sonra kıç ıstralya görevi üstlenecek geçici bir çözüm bulmak şart. Geçici bir başka çözüm ise balançina ipinin bumba ucundan sökülüp, teknenin kıçına bağlanması ve boşunun sonuna kadar alınması olabilir. Bu işlem uygulanırken dikkat edilmesi gereken teknik detayları tekne ekibi iyi bilmelidir.
ÇARMIH HASARLARI: Çarmıh; tekne direğinin kemere hattına paralel ve dengeli bir şekilde durmasını sağlayan sabit donanımlara deniyor. Çoğunlukla teknenin sancak ve iskele yakalarında ikişer tane olmak üzere toplam dört adet çarmıh ayağı bulunuyor. Tekne hangi kontrada ise o tarafta kalan çarmıhlar gerilir ve direğin eğilmesine karşı koyar.
Ne yapılabilir? Çarmıh hasarı denildiğinde akla ilk gelen çelik halatının kopması, güverte üzerindeki bağlantı noktasından çıkması gelebilir. Seyir sırasında tekne üzerinde herhangi bir şekilde çarmıhlardan biri zarar hasarlı çarmıhın bulunduğu taraf rüzgâraltı yapılmalı. Eğer güverteye yakın bir yerden çarmıh ikiye ayrılırsa baş ıstralya hasarında da yapıldığı gibi hareketli makara mekanizmaları kullanarak geçici bir çözüm bulunabilir.
DİREK HASARLARI: Armanın en büyük parçası olan direk, rüzgâr kuvvetine mukavemetli olması için ıstralya ve çarmıhlarla güçlendirilir. Direk bazı ıstralya ve çarmıh hasarlarından sonra hasar alabileceği veya kırılabileceği gibi aşırı rüzgâr gücünden de zarar görebilir. Herhangi bir direk kırılması durumunda bütün arma, seyri tehlikeli biçimde sonlandıracak şekilde teknenin ve denizin üzerine yıkılmış olur. Böyle bir durumla karşı karşıya kalındığında acil bir biçimde alınması gereken önlemler şöyle sıralanabilir.
Ne yapılabilir? Direk kırılması sırasında önce herhangi bir kişinin zarar görüp görmediği, ardından da tekne güvertesi veya gövdesinde hasar olup olmadığı kontrol edilmeli. Gerçekten ciddi bir yaralanma durumu varsa veya tekne batacak kadar hasar aldıysa “Mayday” ile başlayan “Acil Yardım” çağrısı, durum daha az önem teşkil ediyorsa “Pan-Pan” ile başlayan “Mayday’in bir alt önem derecesindeki” yardım çağrısı yapılmalı. Bu çağrı sırasında, teknenin durumu, ne yapılması planlandığı ve yardıma ihtiyaç duyulup duyulmadığı belirtilmeli.
Direk kırılması sonucunda alınan hasar tam olarak belirlenerek kırılan direk ve arma enkazının tekneye verdiği zarara göre önlemler alınmalı. Direk ve arma enkazının tekne gövdesine bağlı kalarak daha fazla zarar vereceği düşünülüyorsa bu enkaz kesilip suya bırakılmalı. Eğer enkazın tekneye daha fazla zarar vermeyeceği düşünülüyorsa ve hava şartları da uygunsa direk ve arma enkazından olabildiğince parça kurtarılmaya çalışılabilir. Geçici armalarda kurtarılan bu donanımlar kullanılabilir.
BUMBA HASARLARI: Bumba, yelkenin istenilen formda olmasını sağlayan, direğe dik olarak bağlanan ve omurga hattına paralel uzanan donanıma deniyor. Bumba üzerinde oluşabilecek bir hasar ana yelkenin formunun kaybolmasına sebep olur. Bumba, üzerinde oluşabilecek aşırı kuvvetler, bağlantı hataları veya malzeme aşınması dolayısıyla zarar görüp kırılabilir.
Ne yapılabilir? Kırılan bumbanın iki parçası; gönder, kürek, yer döşemesi gibi donanım ve malzemeleri kullanılarak yakınlaştırılabilir. Bu geçici çözüm sayesinde bumba tekrar tek parça gibi işlevini sürdürür. Büyük yatlarda uygulaması pek kolay olmayacak bir başka yöntem ise bumbayı tekne direğinden çıkarmak ve yerine bir gönder kullanmak olabilir.
GÖVDE HASARLARI: Teknenin gövde parçası üzerinde de hasar oluşabilir. Gövdeye bağlı olan dümen mekanizmasında, tekne salmasında, her bir alt bölüm içerisinde yaşanabilecek olası hasarlar söz konusu.
Dümen Palası Kopması-Düşmesi: Hareket eden teknenin rotasını değiştirmek için kullanılan dümen sistemleri zaman zaman arızalanabilir veya hasar görebilir. Bu gibi bir durumda doğal olarak, tekne hakimiyeti kaybedilebilir. Tekneyi kontrol etme yetisinin herhangi bir şekilde kaybolduğu bir anda, eğer dışarıdan yardım alabilmek mümkün değilse, denizcilerin alternatif kontrol yetenekleri geliştirmeleri ve uygulamaları gerekebilir. Dümen mekanizması üzerindeki farklı bölümler üzerinde oluşabilecek en ciddi sorunlardan biri teknenin dümen palasını kaybetmesi. Gevşeyen bir pala kolaylıkla düşürülebilir veya sığ sularda bir dikkatsizlik sonucu teknenin karaya oturması sonucunda kırılabilir.
Ne yapılabilir? Hasar alan veya kopan dümen yekesi yerine yedek bir yeke yerleştirilebileceği gibi, teknede o anki imkanlara göre onarıma yönelik geçici çözümler üretilebilir. Büyük yatlarda dümen yekesi üzerinde meydana gelebilecek bir hasarda, şaftı direk olarak kontrol edebilecek yedek yekeler güverte üzerindeki boşluklarına yerleştirilerek sorun atlatılabilir. Motor pervanesine sarılan ip ve halatlar söz konusu olduğunda ise, pervanenin dönmesi engellendiğinden yol alamayan tekne dümen dinlemez hale gelecektir. Böyle bir durumda ise yapılması gereken pervaneye dolanan ipleri çözmek olacaktır. Bu mümkün değilse, tekneyi yelkenler ile kullanmak gerekir. Burada başvurulan çözümler arasında teknik bilgiyi baz alanlar tekne ekibi tarafından uygulansa daha sağlıklı olur. Bazı zamanlarda ise teknenin yönünü kontrol edebilmek için dümen mekanizması tekniklerini uygulamak mümkün olmayabilir. Bu gibi bir durumda daha pratik ve çabuk uygulanabilecek bir yönteme ihtiyaç duyulur. Örneğin su içerisine bırakılan ağırlıklar ve deniz demirleri sayesinde de tekne kontrolü sağlanabilir.
Salma Kırılması: Yelkenli bir teknenin başına gelebilecek en ciddi hasarlardan biri de teknenin bir şekilde salmasını kaybetmesidir. Salması kopan bir tekne alabora olma ihtimaliyle karşı karşıyadır. Tekne bir şekilde kontrol edilebiliyorsa, ani bir alabora tehdidi yoksa, tekneyi acilen geniş bir seyre döndürmek önerilir. Yelkenler indirilip denizde dalga varsa teknenin kıç tarafından alınıp “mayday” çağrısı yapılmalı. Ve tabii ki tekneyi terk etmeye hazır olmak gerekir.
Tekne Gövdesinde Delik Oluşması: Teknede karşılaşılabilecek en önemli hasarlardan bir tanesi de teknenin su almaya başlamasıdır. Başka bir tekneye veya deniz üzerindeki veya içindeki büyük bir cisme çarptıktan sonra tekne gövdesi üzerinde delik oluşabilir. Gövdedeki ufak bir delik bile teknenin tonlarca su almasına neden olabileceği için, amaç deliği en kısa zamanda olabildiğince kapatmaktır. Gövdedeki delik bordanın su seviyesine yakın olan taraflarındaysa, teknenin deliğin olduğu tarafı rüzgârüstü olacak şekilde seyretmesi en uygun olur. Ek olarak, sintine pompası çalıştırılarak veya el pompaları kullanılarak tekne içerisindeki su boşaltılmaya başlanmalı. Ayrıca çoğu teknede oluşabilecek hasar ve deliklerin kapatılması için tahta tıpalar da bu amaçla kullanılır. Hasarlı tekne karaya yakınsa teknenin karaya oturtularak kurtarılması da mümkün. Tekne karaya ulaşamayacak konumda ise su yükseliş miktarı zamana göre hesaplanmalı, tam bir batma için ne kadar sürenin kaldığını anlamak, buna göre “Mayday” çağrısı yaptıktan sonra tekneyi terk etme prosedürlerine başlamak uygun olur.
Tekne sigortaları, genel olarak, poliçenizde özel bir madde bulunmuyorsa, kötü havalarda yaşanabilecek kazalar, yangın, çarpışma ya da karaya oturma gibi durumlarda tekneyi güvence altına alıyor. Ancak deniz üstünde seyir halindeyken her türlü olası terslik hesaplansa ve önlem alınsa dahi belirsiz bir risk alanı mevcudiyetini koruyor. Böyle durumlarda soğukkanlı olup kurallara uymak işleri çok daha kolay çözülür kılabilir.
UYARI!: Makaledeki çözümler öneri niteliğindedir. Olası riskli durumlarda tekne ekibinin yönlendirmelerini takip etmek kriz yönetimi açısından yerinde olacaktır.
KAYNAKLAR
teknedergisi.com
kalyeta.com
