Hızlı bir şekilde gelişen yapay zeka konusunda acil olarak kanuni düzenleme yapılması hususunda, tüm dünyadan bir süredir sesler yükseliyordu. ABD, Çin ve İngiltere başta olmak üzere birçok ülkede yapay zekanın yasal çerçevesini oluşturmak üzere çalışmalar sürüyordu. Konuyla ilgili son gelişmenin haberi ve ilk somut adım ise Avrupa Birliği (AB)’inden geldi. 2023 sonlarında AB yetkilileri, “AB Yapay Zeka Yasası” olarak bilinen düzenleme konusunda 36 saat süren uzunca bir müzakerenin ardından 9 Aralık günü anlaşmaya vardı. AB Yapay Zeka Yasası’nın bu yılın ilk aylarında ise Avrupa Parlamentosu’nda oylanması, 2026’ta da uygulamaya girmesi bekleniyor.
Bu çalışma neticesinde AB, yapay zeka kullanımına ilişkin net kurallar koyan ilk kıta oldu. Dünyada bir ilk olan yeni yasal düzenleme ile yapay zeka uygulamalarına karşı "temel hak ve özgürlükleri, demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü ve çevreyi" korumak hedefleniyor. ChatGPT gibi sohbet botlarından güvenlik amaçlı yüz tanıma sistemlerine kadar düzenlemeler içeren bu taslakta, yapay zeka teknolojilerine dayanan birçok uygulama denetime tabi tutulacak. Kanun taslağı medyayı da yakından ve doğrudan etkileyecek.
Yapay Zeka Yasası’nın detayları
AB Genel Veri Koruma Regülasyonu (GDPR) gibi etkili bir yasal düzenleme çerçevesi sunması beklenen AB Yapay Zeka Yasası’nın üzerinde uzlaşılan metninin içeriği önem arz ediyor. Yasanın ana fikri, yapay zekanın topluma ve bireye zarar verme kapasitesine göre “risk temelli” bir yaklaşımla düzenlenmesi. Ezcümle risk ne kadar yüksekse kurallar da ya da cezalar da o kadar katı. Yapay zekanın yaratacağı riskler ise “kabul edilemez”, “en yüksek” ve “en düşük” ve “spesifik şeffaflık riski” olarak sınıflandırılıyor.
Yasal düzenlemede risklere göre şu uygulamalar var:
Kabul Edilemez Risk: İnsanların temel haklarına yönelik açık bir tehdit olarak değerlendirilen yapay zeka sistemleri, “kabul edilemez” kategorisinde kabul ediliyor, yani tamamıyla yasaklanıyor. Bu kapsamda, insanları davranışlarından dolayı ödüllendiren ya da cezalandıran vatandaş takip sistemleri ya da insan davranışlarını manipüle etmeye çalışan yapay zeka sistemlerinin kullanımına izin verilmeyecek. İşyerlerinde ya da okullarda duygu tespit sistemleri, kamuya açık alanlarda zorunlu yasal gereklilik olmadığı sürece uzaktan biyometrik tanımlama ve benzeri sistemler de kullanılmayacak.
En Yüksek Risk: Bu kapsamda su, enerji, yargı, güvenlik, sağlık ve biyometri gibi önemli alanları yönetmek için kullanılan yapay zeka sistemleri bulunuyor. Geniş bir yelpazedeki yüksek riskli yapay zeka sistemlerine izin verilecek ancak AB pazarına erişim sağlamaları için bir dizi zorunluluk ve yükümlülüğe tabi olacaklar. Bu zorunluluklar arasında “risk azaltma, yüksek kalitede veri kümeleri, faaliyet günlüğü tutma, ayrıntılı belgeler, net kullanıcı bilgileri, insan gözetimi” gibi koşullara uyma şartı bulunuyor.
Spesifik Şeffaflık Riski: Bu düzenleme ile amaç, kullanıcıların, sohbet robotları gibi yapay zeka sistemlerini kullanırken bir makineyle etkileşimde bulunduklarının farkında olmalarının sağlanması. Biyometrik sınıflandırma veya duygu tanıma sistemleri içeren uygulamalar konusunda kullanıcıların bilgilendirilmesi gerekecek.
En Düşük Risk: Bazı yapay zeka destekli öneri sistemleri, insan hakları ve güvenliği açısından daha düşük düzeyde riske sahip. Bu sistemler ya da spam filtreleri gibi uygulamalar ise daha esnek kurallara tabi olacak.
Öngörülen ceza ve yaptırımlar
Yapay zeka yasası ihlalleri nedeniyle uygulanacak para cezaları, ihlalde bulunan şirketin bir önceki mali yıldaki küresel yıllık cirosunun bir yüzdesi veya önceden tespit edilmiş bir miktar -hangisi daha yüksekse- olarak belirlenmiş. Bu, yasaklanan yapay zeka uygulamalarına ilişkin ihlaller için 35 milyon euro veya yüzde 7, yapay zeka yasasındaki yükümlülüklere ilişkin ihlaller için 15 milyon euro veya yüzde 3 ve yanlış bilgi temini için 7,5 milyon euro veya yüzde 1,5 olarak duyuruldu. Bununla birlikte geçici anlaşma, yapay zeka yasası hükümlerinin ihlali durumunda KOBİ’ler ve start-up’lar için idari para cezalarında daha orantılı üst sınırlar uygulanması öngörülüyor.
Bu yasa önerisi onaylanıp yürürlüğe girdiğinde, dünyada türünün ilk örneği olması nedeniyle Avrupa’nın teknoloji düzenlemesine yaklaşımı, dünya sahnesinde farklı uygulamalar için emsal olarak kabul edilebilir.
KAYNAKLAR
bbc.com
trthaber.com
