Rusya ve Ukrayna arasında 24 Şubat 2022 tarihinden bu yana süren savaş, dünyanın büyük bölümünü özellikle enerji akışı ve gıda ihracatı açısından zora soktu. Orta Doğu ülkelerinden kalabalık nüfuslu Pakistan, Mısır, İran gibi ülkeler Ukrayna'dan gelecek buğday ithalatına hayati anlamda ihtiyaç duyuyor. Savaşın başlamasıyla Ukrayna limanlarında 100 civarında gemi, gıda yüklü halde kaldı. Bu durum hem küresel anlamda bir gıda krizi riskini hem de tahıl fiyatlarında ciddi bir artışı beraberinde getirdi.
Rusya-Ukrayna savaşında iki tarafla da diyalog kurabilen tek aktör konumundaki Türkiye, bu noktada devreye girdi. İstanbul’da 22 Temmuz Cuma günü bir araya gelen Türkiye, Rusya, Ukrayna ve Birleşmiş Milletler (BM) üst düzey temsilcileri, savaş bölgesinde mahsur kalan tahılın çıkarılmasına yönelik anlaşmaya vardı. “Tahıl ve Yiyecek Maddelerinin Ukrayna Limanlarından Emniyetli Sevki Girişimi Belgesi” ile sağlanan anlaşma, açılan tahıl koridorundan yazının hazırlandığı güne kadar 14 geminin güvenle geçişini sağladı.
Tahıl krizinin nedenleri
Öncelikle savaş nedeniyle Ukrayna’nın, Karadeniz limanlarında bulunan birçok yük gemisi yola çıkamadan olduğu yerde kalmıştı. Bu durum küresel gıda krizi riskini beraberinde getirmişti. İlaveten Ukrayna’nın Karadeniz’e açılan limanlarının olduğu bölgeler hem ateş altında hem de limanlarını korumak isteyen Ukrayna tarafından mayınlamış halde. Böyle olunca da Karadeniz’de oluşturulan tahıl koridorunun çalışabilmesi için güvenlik önlemleri alınması gerekiyordu.
İstanbul’da bu amaçla kurulan Müşterek Koordinasyon Merkezi (MKM), gemi trafiğinin güvenli şekilde işlemesi, savaşan iki tarafın doğrudan temas kurabilmeleri ve böylece sürecin sorunsuz devam etmesini sağlamayı amaçlıyor. İmzalanan anlaşma sayesinde Ukrayna’nın ihraç edemediği tahıl ürünleriyle birlikte gübre ve diğer gıda ürünleri de artık peyderpey ve gecikmeli de olsa alıcılara ulaştırılabiliyor. En önemlisi küresel bir gıda krizi en azından şimdilik söz konusu değil.
Tüm süreç merkezden yürütülecek
İstanbul’un Maslak semtinde yer alan Milli Savunma Üniversitesi yerleşkesinde konuşlandırılan MKM’de Türkiye, Rusya, Ukrayna ve BM’den eşit sayıda, toplam 20 yetkili görev alıyor. Grubun başında bir Türk amirali bulunuyor. Yetkililer, tahıl koridoruna ilişkin süreci aynı odada kurulan merkezden beraberce gözlemliyor.
Merkez, Ukrayna’dan ihraç edilecek tahıl ve diğer gıda maddelerini Odesa, Pivdennyi ve Chornomorsk limanlarından alıp emniyetli bir biçimde denizden nakliyatını sağlıyor. Merkez, bu sürece dahil olan ticari gemilerin kaydını tutarken uydu internet ve diğer muhabere araçlarıyla da gemilerin intikalini sağlıyor. Ancak MKM’ye bağlı herhangi bir askeri unsur sahada yer almıyor.
Kimin üzerine ne düşüyor?
Anlaşma kapsamında, Rus gemileri kesinlikle Ukrayna karasularına girmeyecek. Ukrayna, kendi gemilerinin güvenli geçişi için limanlara döşediği mayınları temizleyecek. Rusya işaret edilen bölgelerde askeri faaliyette bulunmayacağının garantisini verecek. Ukraynalı kılavuz gemiler, büyük yük gemilerini önceden onaylanmış rotalar üzerinden saptanan limanlara sokacak. Gemilerin giriş çıkış takviminin hazırlanması, rotaların belirlenmesi gibi operasyonların tamamı İstanbul'daki ofisin koordinasyonunda. Limanlarda yüklenen gemiler, İstanbul Boğazı'nda belirlenen bir noktaya gelecek. Sonrasında Ukrayna, Rusya, Birleşmiş Milletler ve Türkiye'den temsilciler gemiye çıkarak silah taşınıp taşınmadığını kontrol edecek.
MKM’nin görev ve sorumlulukları arasında gemi trafiği sırasında şüpheli bir durum gelişmesi halinde ya da taraflardan birinin anlaşmayı ihlal ettiği iddiası üzerine, uluslararası hukuk kurallarına uygun şekilde denetim gerçekleştirmek bulunuyor. Bir gemi acil durum iletirse, MKM devreye girip gemi mürettebatı, gemi ve kargonun güvenliğini sağlayacak.
Görev süresi 120 gün ancak süre uzayabilir
Tahıl koridoru anlaşmasının geçerliliği dolayısıyla MKM’nin de görev süresi 120 gün. Ancak taraflardan herhangi bir itiraz gelmezse görev süresi otomatik olarak 120 gün daha uzayabilir. Ukrayna’nın gemi ve silolarında 25 milyon tondan fazla tahıl ürünü bulunduğu biliniyor. Rusya’nın da yıl sonuna kadar 50 milyon ton ihraç planı söz konusu. Stok rakamları ve planlara bakıldığında anlaşmanın 120 günden fazla sürmesi mecburi görülüyor.
Gemi işletmecilerine gelince… Onlar milyonlarca ton tahılı güvenli koridor üzerinden taşıma konusuna biraz daha temkinli yaklaşıyor. Zira denizlerden mayın temizleme işi o kadar da kolay değil. Sularda hâlâ mayınlı alanlar bulunuyor. Anlaşmanın pratikteki ilerleyişi konusunda bir süre gözlemci olarak kalmak istedikleri anlaşılan taşımacılar, riskleri değerlendirmeyi sürdürüyor. Gemi sahipleri, işletmeciler ve sigortacılar alınan önlemlerin uygulamada karşılık bulup bulamayacağını merak ediyor.
Türkiye'nin girişimiyle gıda krizine karşı Karadeniz'de açılan tahıl koridoru başarıyla işliyor. Karadeniz’in stratejik öneminin altını çizen tüm bu gelişmeler ve eldeki veriler çerçevesinde, güvenli koridor sayesinde her gün ortalama dört veya beş büyük tonajlı kuru yük gemisi limanlardan çıkış yapacak. Yaklaşık 50 milyon kişiyi etkileyecek gıda krizi tehdidinde zamanında devreye alınan tahıl koridoru dünyaya derin bir nefes aldırdı. Elbette herkesin ortak dileği savaşın bir an önce sona ermesi!
KAYNAKLAR
BBC Türkçe
TRT
Euronews
halkbankkobi.com.tr
